Ленин орден

Ленин орден (рочӧн Орден Ленина) — СССР-ын медвылыс орден. Лӧсьӧдӧма 1930-ӧд вося косму тӧлысь 6 лунӧ СССР-са Шӧр исполнительнӧй комитетысь Президиумлӧн Шуӧмӧн.

История

1930 вояс пансигӧн босьтчисны лӧсьӧдны выль орден, кодлы сетісны «Ленин орден» ним. Москваын «Гознак» фабрикаса серпасалысьяслы сетісны удж лӧсьӧдны орденлысь серпас, кодлӧн подулас Владимир Ильич Ленинлӧн портрет. Уна эскизысь бӧрйисны И.И. Дубасовлысь уджсӧ. Подув пыдди сійӧ босьтіс Ленинлысь снимок, кодӧс вӧчис фотограф Виктор Булла Москваын Коминтернлӧн II Конгресс дырйи 1920 вося сора-моз тӧлысьясӧ. Снимок вылын Владимир Ленинӧс фотографируйтӧма видзӧдысьсянь шуйгалабоксяньыс.

1930 вося тулыснас орденлӧн эскиз сетісны скульпторъяс Иван Шадралы да Пётр Таёжныйлы, медым вӧчны макет. Тайӧ жӧ воас Ленин орденлысь медводдза пасъяс вӧлі вӧчӧма «Гознак» фабрикаын. Образецлысь штампсӧ гравируйтіс Алексей Пугачёв.

Орден лӧсьӧдӧма СССР-са Шӧр исполнительнӧй комитетысь Президиумлӧн Шуӧмӧн 1930-ӧд вося косму тӧлысь 6 лунӧ, а сылӧн статут — 1930-ӧд вося ода-кора тӧлысь 5 лунӧ. Статутӧ да серпасалӧмӧ пыртавлісны вежсьӧмъяс (СССР-са Шӧр исполнительнӧй комитетысь Президиумлӧн Шуӧмӧн, 1934-ӧд вося кӧч тӧлысь 27 лунӧ; Вылыс Сӧветысь Президиумлӧн Индӧдъясӧн — 1943-ӧд вося лӧддза-номъя тӧлысь 19 лунӧ да 1947-ӧд вося ӧшым тӧлысь 16 лунӧ).

Ленин орден статутлӧн бӧръя редакцияыс Вылыс Сӧветысь Президиумлӧн Индӧдын, кодӧс кырымалӧма 1980-ӧд вося рака тӧлысь 28 лунӧ.

Орденлӧн статут

1. Ленин орден — СССР-ын медвылыс награда революционнӧй ӧтмунӧмын, уджын, социалистическӧй Айму дорйӧмын, войтыр костын ёртасьӧм сӧвмӧдӧмын, мир ёнмӧдӧмын да Сӧветскӧй государство да йӧз водзын мукӧд уджын вель ыджыд пайысь.

2. Ленин орден сетсьӧ:

СССР-са гражданалы;
предприятиеяслы, ӧтувтчӧмъяслы, учреждениеяслы, котыръяслы, воинскӧй часьтъяслы, военнӧй карабъяслы, союзса да асвеськӧдлан республикаяслы, дінмуяслы, обласьтъяслы, асвеськӧдлан обласьтъяслы, асвеськӧдлан кытшъяслы, районъяслы, каръяслы да мукӧд овмӧдчанінъяслы.

Ленин орден вермасны сетны сідзжӧ и йӧзлы, кодъяс оз лоны СССР-са гражданаӧн, а сідзжӧ суйӧрсайса предприятиеяслы, учреждениеяслы, котыръяслы, овмӧдчанінъяслы.

3. Ленин орден сетӧны:

сӧветскӧй йӧзлӧн экономика, научно-техническӧй да социально-культурнӧй юкӧн сӧвмӧдӧмын ыджыд вермӧмъясысь, уджлысь эффективносьт кыпӧдӧмын, Сӧветскӧй государстволысь вынйӧр да СССР-са войтыръяс костын ёртасьӧм ёнмӧдӧмын ыджыд вермӧмъясысь;
Социалистическӧй Айму дорйӧмын, СССР-лысь обороноспособносьт ёнмӧдӧмын зэв колана заслугаясысь;
революционнӧй, каналан да общественнӧ-политическӧй тӧдчана уджысь;
Сӧветскӧй Союзса да мукӧд государствоса войтыръяс костын ёртасьӧм сӧвмӧдӧмын ыджыд пайысь;
Социалистическӧй государствояс ёнмӧдӧмын, уджалысь войтырлӧн асшӧрлун вӧсна войтыркостса ӧтмунӧм сӧвмӧдӧмын, мир да демократия вӧсна тышкасьӧмын ыджыд пайысь;
Сӧветскӧй Союз да йӧз водзын мукӧд ыджыд пайысь.

4. Уджын ыджыд вермӧмъясысь Ленин орден вермӧны сетны сэтшӧм йӧзлы, кодъяслысь уджсӧ вӧлі нин донъялӧма мукӧд орденӧн.

5. Ленин орден сетсьӧ йӧзлы, кодъяслы сетӧма Сӧветскӧй Союзса Герой ним, Социалистическӧй Уджвывса Герой ним, а сідзжӧ кар да изкаръяслы, кодъяслы сетӧма «Кар-Герой» ним, «Изкар-Герой» ним.

6. Ленин орден новлӧны шуйга морӧсын да СССР-са мукӧд орден водзын.

Орден серпасалӧм

Ленин орденлӧн мӧд сикас (1934—1936)

Орденлӧн ортсыса видыс, ыдждаыс да материалыс унаысь вежласис. Ленин орденлӧн вӧлі нёль сикас.

I сикас

Ленин орденлысь медводдза сикассӧ вӧлі вынсьӧдӧма 1930 вося ода-кора тӧлысь 23-ӧд лунӧ. Вӧлі лэдзӧма 700 гӧгӧр орден.

II сикас

Ленин орденлысь выль статут вӧлі вынсьӧдӧма СССР-са Шӧр исполнительнӧй комитетлӧн Шуӧмӧн 1934 вося кӧч тӧлысь 27-ӧд лунӧ.

III сикас

Ленин орденлӧн кӧймӧд сикас (1936—1943)

Коймӧд сикаса Орден сетавлісны 1936 вося лӧддза-номъя тӧлысь 11-ӧд лунсянь 1943 вося лӧддза-номъя тӧлысь 19-ӧд лунӧдз.

IV сикас

Ленин орденлӧн нёльӧд сикас (1943—1991)

Нёльӧд сикаса ордена сеталісны вручался 1943 вося лӧддза-номъя тӧлысь 19-ӧд лунсянь СССР киссьытӧдз.

Ӧшмӧсъяс

Колесников Г. А., Рожков А. М. Ордена и медали СССР. М., ВИ, 1983.
Сборник законодательных актов о государственных наградах СССР. М., 1984.
Гребенникова Г. И., Каткова Р. С. Ордена и медали СССР. М., 1982.
Шишков С. С., Музалевский М. В. Ордена и медали СССР. Владивосток, 1996.
Балязин В. Н., Дуров В. А., Казакевич В. Н. Самые знаменитые награды России. М., 2000.
Горбачёв А. Н. Многократные кавалеры орденов СССР. М., «ПРО-КВАНТ», 2006.