Кедвавом (Уква каркытш): версиякостса торъялӧм
Пытшкӧссӧ чышкӧма Пытшкӧссӧ содтӧма
Katmak90 (сёрнитанін | чӧжӧс) |
Katmak90 (сёрнитанін | чӧжӧс) |
||
Визь 140:
3) Афганистанын кувсьӧм салдат Ю. Стефановичлы казьтылан пӧв, мый ӧшӧдӧма школа банын (1989 во).
Эшмесса пещера
Еджыд Кедва юлӧн вож дорын Эшмесса пещерасӧ (Ӧш-мӧс) Россияса Президентлӧн индӧдӧн пыртӧма ставроссияса тӧдчанлуна история да культура озырлун объектъяс лыдӧ. Тайӧ – “Жертвенное место – Эшмесская пещера” археология памятник.
Комияс важӧн юрбитлісны идолъяслы, кумиръяслы. Кристос эскӧмӧ коми йӧзӧс пыртігӧн языческӧй храмъяссӧ бырӧдісны, пуысь вӧчӧм идолъяссӧ сотавлісны. Кольӧм идолъяссӧ язычникъяс нуисны вӧрӧ да дзебисны сэні йӧзсянь ылӧджык. Чайтісны, мый йӧз муысь воӧм эскӧмыс ытва моз мунас.
Кутшӧмкӧ кад мысти тайӧ идолъяссӧ аддзис Кедвавом вӧлӧсьтса Поромӧсь грездысь ветымын арӧса вӧралысь Павел Андреевич Вокуев. Вокуевъяс семьялӧн кыйсян угоддьӧясыс вӧліны Эшмес юлӧн Тиманса рытыввыв пӧкатын. Павел Андреевич аддзис тані пещера. Та йылысь 1926 воын “Красное знамя” газетын гижлісны: “Кедвавомса вӧлӧсьтысь вӧралысь Павел Вокуев аддзис Кедва юлӧн вож бердын Эшмес пещера. Пещералӧн кузьтаыс – вит сыв. Сэні сійӧ аддзис мужичӧйлысь да нывбабалысь пуысь вӧчӧм пертасъяс, изъяс. Тыдалӧ, тані олісны йӧз.”
Сёрӧнджык Наукаяс академияысь туялысьяс вӧчисны кывкӧртӧд, мый пещерасӧ видзисны идолъяслы юрбитӧм могысь. (“Тайна идолов” А. Мурыгинлӧн статья – Молодёжь Севера, 15.11.81.)
Павел Андреевич вайис ӧти идолсӧ чужан грездас.
Идолъяс пӧвстысь ӧтиӧс этнограф Д. Янович нуис Сыктывкарса республиканскӧй краеведческӧй музейӧ.
Тиманлысь рытыввыв пӧкатсӧ уна во туяліс археолог, история наукаяс кандидат В. Лузгин, коді кӧсйис аддзыны Эшмес пещерасӧ. Сійӧ воліс Поромӧсь грездӧ да аддзысьліс 89 арӧса П.А. Вокуевкӧд. “Павел Андреевичлӧн кывъяс серти, пещераыс вӧлі сылӧн вӧралан керкасянь 4-5 километр сайын. Керкаыс сулаліс Ва-Эшмес шорлӧн шуйга берег вылын, шорлӧн вомсянь 10 километр. Вӧралысь шуис, мый грездсянь вӧр керкаӧдзыс позьӧ воӧдчыны лунӧн. Веськыда кӧ мунны – 30 километр гӧгӧр.” (В. Лузгин).
1965 воын П.А. Вокуев кувсис. Пещера йывсьыс быттьӧ вунӧдісны...
80-ӧд воясӧ Эшмес пещера гӧгӧрыс босьтчисны пӧрӧдны вӧр. Сэсся звер-пӧткаӧн озыр пармаын заводитісны кыйсьыны вӧралысьяс – Оборона министерствоса Леспромкомбинатын уджалысьяс, ыджыд пармалысь лӧньсӧ торкысьяс.
1980-ӧд воӧ пещераӧ пыранінсӧ казялісны воинскӧй часьтса салдатъяс, кодъяс ветлӧдлісны пармаӧд. 1981-ӧд воын В. Торлопов, Индустриальнӧй институтса велӧдысь, салдатъяскӧд ӧттшӧтш пыравліс пещераӧ, фотографируйтіс пуысь вӧчӧм эмторъяссӧ. Пещералысь меститчанінсӧ опишитӧмӧн да аддзӧмторъяслӧн фотографияясӧн юӧрсӧ сійӧ ыстіс СССР-са Наукаяс академияӧ 1981 вося косму тӧлысьын.
Александр Зерюнов, Уква карса исполкомлӧн вӧвлӧм веськӧдлысь, ыстіс А. Мурыгинӧс (Войвыв археологическӧй отрядса начальникӧс) пещераӧ, медым сійӧ вайис идолъяссӧ Укваӧ. Пу экспонатъяссӧ вайисны Уква карса музейӧ, но “тырвыйӧ воис” сӧмын ӧти идол, и то кытсюрӧ кульсьыштіс, киссьыштіс, вежсис рӧмыс. Во мысти котыртісны СССР-са Наукаяс академиялӧн Коми филиалса геолого-археологическӧй экспедиция, кӧні участвуйтісны А. Мурыгин да геолог Б. Гуслицер. Экспедиция дырйи муысь аддзисны лыысь вӧчӧм ньӧв йывъяс, сера эзысь подвескаяс, кӧртысь быдсяма вӧчӧмторъяс, пемӧс лыяс, мой черепъяс. Культовӧй эмторъясыс вӧчӧма бронзаысь да эзысьысь, мыйясӧс мичмӧдӧма збыльвывса да вӧвлытӧм пемӧсъясӧн, зарниалӧмӧн. Аддзӧмторъяс пӧвстын – 11-ӧд нэмся Рытыв Европаса монета да 10-ӧд нэмся асыввыв монета. А. Мурыгин “Идолопоклонники у полярного круга” статьяын гижӧ, мый идолъяссӧ “вӧчисны ниа пуысь сюрс во сайын.”. Сійӧ пасйӧ, мый “енлы эскан вӧчӧмторъяслӧн эм торъя мог. Колӧкӧ, тайӧ аслыспӧлӧс шаман-посредник ловъя йӧз да кулӧмаяс костын”.
А. Мурыгин кывъяс серти, “аддзӧмторъяссӧ видлалӧм бӧрын позьӧ кывкӧртавны, мый пещераыс абу важся комияслӧн”. Сійӧ пыртӧ пещераысь эмторъяссӧ “летописнӧй Печералӧн” историяӧ.
Но вермас лоны, мый комияс сэні юрбитісны идолъяслы. В. Торлопов “Тени забытых предков” статьяын гижӧ: “Коркӧ бипур бердын пукалігӧн меным висьталісны Эшмес ю дорын важся могильникъяс йылысь. Колӧкӧ, сэні миян пӧль-пӧчьясным юрбитісны Эшмесса пещералӧн идолъяслы...”.
Аддзӧмторъяс пиын эм Павел Андреевич Вокуевлӧн, коми вӧралысьлӧн, “идолъяс дорӧ йӧзӧс нуӧдысьлӧн” бедьыс.
== Öтуввез ==
| |||