Финн-йӧгра кывъяс: версиякостса торъялӧм
Пытшкӧссӧ чышкӧма Пытшкӧссӧ содтӧма
Addbot (сёрнитанін | чӧжӧс) м Bot: Migrating 64 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q79890 (translate me) |
Ytret (сёрнитанін | чӧжӧс) разметка |
||
Визь 1:
[[Файл:Oeraals verspreiding-af.svg|thumb|350 px|right|Чудь-йöгра да самод кывъяс]]
'''Финн-йöгра кывъяс'''
== Сикасалöм ==
Финн-йöгра кывъяс артмöмаöсь сизим вожысь:
Визь 19:
Финн-йöгра кывъяс матынöсь [[Самодий кывъяс|самодий]] кывъяскöд: [[Яран кыв|яран]], [[Маду кыв|маду]], [[Ня-ася кыв|ня-ася]] да [[Сёлькуп кыв|сёлькуп]]. Яран да чудь-йöгра кывъяс öтувтöны [[Урал кывъяс|урал кыв котыр]]ö.
== Кöнi сёрнитöны финн-йöгра кывъясöн ==
Самодий войтыр пиысь яранъяс олöны [[Кардор обласьт]]увса Яранлöн асвеськöдлан кытшын, а сiдзжö [[Тюмень обласьт]]увса Ямалса Яранлöн асвеськöдлана кытшын. Маду, ня-ася да сёлькупъяс – войвыв [[Сибыр]]ын, Тюмень обласьт улын да Краснояр крайын. Хант да манси – Тюмень обласьтса Об ю пöлöн, Йöгралöн асвеськöдлан кытшын. Мукöд йин-йöгра войтырыс олö Асыввыв Европаын, Рочмуын, а мадьяръяс, суомияс, эстъяс – Рытыввыв Европаын, асланыс канмуясын. Саами олö Скандинавияын да Кола кöджын – [[Норвегия|Норгеын]], [[Швеция|Сверъеын]], [[Финляндия|Суомиын]] да Рочмуын.
Визь 25:
Унджык туялысьыс серти, финн-йöгра да яран кывъя йöз котыръяс овлöмаöсь коркö öтлаын Из мусюр öтар-мöдарын, Об ю дорсянь Волга вожöдз, ciйöн и нимтöны найöс öтласа Урал войтырöн.
== Финн-йöгра вужвойтыр ==
Кысянь воöмась [[Волга]] вожö важъя финн-йöгра йöз, абу на тöдмалöма. Но туялысьяс чайтöны, Асыввыв Европаö воиг кежлö найö волысьöмаöсь аръя, тюрки, монгол да юкагир войтыркöд. Тайö кывъясысь öтласа на финн-йöгра сёрниö веськавлöма уна торъякыв.
Визь 41:
Финн-йöгра кадколастыс вöлöма вель ыджыдöн, ciйö кыссьöма 2 сюрс сайö во. Та вылö индöны торъя финн-йöгра кывъясö талунöдз кольöм кывворын 1200-ысь унджык öтласа кыв, на пиысь самодий войтыр кывъяслы весьтас сулалö 450 сайö торъякыв, миян кадöдз воöм тайö кывъясыс медся тöдчанаöсь да быдлунъя сёрниын ёна вöдитчанаöсь, наысь артмöма öнiя издор войтырлöн кывкуданыс подув фондыс. Издорса вуж йöзлöн дыр кад чöж öтласа олöм выланыс ясыда петкöдлöны тшöтш öнiя финн-йöгра да самодий кывладö да подувшы кудйö кольöм öткодьлунныс.
== Финн-йöгра вужкыв ==
1. Вужкывйын вöлöмаöсь асшöр да отсасян кывъяс, асшöр кывъяс вöлöмаöсь кык шыгараöсь. Кывдiн вöлöм помасьö дженьыд гулыдöн: *''-e''-öн, *''a''-öн, *''-ä''-öн, öти шыгараöсь вöлöмаöсь сöмын нимвежтасъяс, кывторъяс, сёрникосткывъяс, отсасян кадакывъяс: *''lē''- >лоны, соссяна кадакывъяс: ''ог, он, оз, эг, эн, эз'' да с.в.
2. Кывсикасъяс омöля торъявлöмаöсь мöда-мöдсьыныс. Эманимлöн да кадакывлöн кывдiнъясыс вöлöмаöсь öткодьöсь, татшöм серпасыс кольöма и öнöдз, шуам: ''гöр'' плуг и паши, ''одм''. гыр плуг и паши, мдр. ''fagy'' кöдзыд и кынтö. Абу торъявлöмаöсь эманим да нимберд: к. ''югыд'', одм. ''югыт'', мд. ''валдо'' cвет и светлый, мдр. ''arany'' зарни и золотöй. Та вöсна кадакывлöн кыв вежлалан содтöсъяс тöдчöдлicны эз сöмын кадакывлысь чужöмсö, но и вöлöмаöсь эманимлöн асалан пасъясöн, öткодялöй: к. ''пуыс'' (лт. 3ч.), ''сулалic'' (лт. 3 ч.), одм. ''пиэд'' пиыд (лт.2ч.), ''карод'' вöчан (лт.2ч.), мдр. ''szemem'' синмöй, ''látom'' аддза. Манси кывйын омöльтан рöм кутысь ''-рись'' содтöс (артмöма тор, юкöн вежöртаса асшöр кывйысь, öткодяв: модяр ''rész'' юкöн) йитчö нима кывсикасъяс дiнö и кадакыв пертасъяс дiнö: ''няврам'' кага - ''няврамрись'' коньöр кага; ''ювув'' ми мунам – ''юврисюв'' ми, коньöръяс, мунам.
Визь 87:
9. Кадакывлöн öнiя да локтан кад абу торъявлöмаöсь. Налöн торъялöмыс абу и öнiя кызвын финн-йöгра кывйын: к. ''вöча'' (öнi и аски), соми ''sulaa'' сылö и сылас, мдр. ''jön'' локтö и локтас. Удмурт кывйын, шуам, öнiя да локтан кад пертасъяс костын торъялöмыс лоöма сёрöн нин, öтк.: öнiя одм.: ''ужасько'' ме уджала, но ''ужало'' ме уджала (аски). Манси кывйын локтан кадыс артмö аналитiк ногыс: öнiя када пертас дiнö содтысьö ''тах'' кыв, кодi артмöма ''таях'' вöдзö вылö вежöртаса кывйысь: ''хансэгум'' ме гижа öнi - ''хансэгум тах'' ме гижа мöдысьджык.
11. Вöлöма торъя соссяна кадакыв, кодi вежласьöма чужöм серти, öткодялöй:
{| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto"
Визь 136:
|}
Асыввыв Европаын да Рытыв-войвыв
Öнiя финн-йöгра кывъяслысь мöда-мöдсьыныс торъялöмнысö серпасалöм могысь орччöн сетам öткымын рöдвуж кывйын «''тайö шырыс выль позйын олö''» сёрникузя, кöнi ясыда тыдовтчö кад чöжöн торъя кыв пертасъясын вежсьöмыс.
Визь 210:
Та вöсна öнiя финн-йöгра кывъяс ёна торъялöны ёрта-ёртсьыныс, вужкывйысь налы кольöма сöмын мыйтакö öтувъя торъякыв да юкöс, кыв ладысь медшöр визьяс да сёрни шыясöн вöдитчöмын аслыссикаслунъяс.
== Финн-йöгра вужму ==
Издорса вуж йöзлысь оланiнсö нимтöны издор вуж муöн. Кыв туялысьяс чайтöны, издорса вуж йöз овлöмаöсь Рытыв-Войвыв Сибырын, улыс Об пöлöн, Из керöс öтар-мöдарын, Волга Камакöд йитчанiнöдз. Миян эраöдз V–III сюрсöд воясö тайö му вылас вöлöма шоныд (атлантiк) климат. ХIХ нэмса мöд джынйö сöвмö лингвопалеонтология, мöд кывйöн кö – кыв туялöмын быдмöгъяслысь да пемöсъяслысь важ оланiнсö тöд вылын кутöм.
Визь 228:
Европа шöрса вöръяс – сораöсьджык, сэнi быдмöны коръя пуяс: [[тыпу]], [[нинпу]], [[сирпу]]. И сöмын öти коръя пу ним (''сирпу'') этимология боксяньыс матынджык финн-йöгра кывъяс дiнö. Тайö лыска пу нимъяс этимология серти позьö кывкöртавны, мый издорса вуж йöз мöда-мöдсьыныс торъявтöдзныс овлöмаöсь Сибырса пармаын, либö сэнi, кöнi паныдасьлöны рытыввыв-европаса да асыввыв-азъяса быдмöгъяс.
== Öшмöсъяс ==
* ''Игушев Е. А.'' Финн-угор кывъяс туялöмö пырöдчöм. Студентъяслы велöдчынысö отсалан небöг. Сыктывкар, 2003.
| |||