Янка Купала: версиякостса торъялӧм
Пытшкӧссӧ чышкӧма Пытшкӧссӧ содтӧма
Jugydmort (сёрнитанін | чӧжӧс) Вежӧмсӧ гӧгӧрвоӧдӧмыс абу |
MBHbot (сёрнитанін | чӧжӧс) м Per local community request, replaced: лӧддза номъя → лӧддза-номъя, кос му → косму (2) |
||
Визь 4:
== Олан туй ==
=== Челядьдыр ===
* [[1882 во|1882]], [[7 сора|сора тöлысь 7 лун]] (важ стиль серти, [[25 лӧддза-номъя|лöддза-номъя тöлысь 25 лун]]) – чужис [[Беларусь
Бать-мамыс вöлi гöльмöм белорус шляхтичьясöн, кодъяс кöртымалiсны мусö помещиклысь. Луцевич рöдыс тöдса [[XVII нэм
* [[1898 во|1898]] – помалiс Беларучын народнöй училище.
* [[1902]] – батьыслöн кулöм бöрас Янка Купала уджалiс велöдысьöн, писарöн помещик ордын, приказчикöн и с.в.
* Сёрöнджык Иван уджалiс вина вийöдан заводын. Кöть и уджыс вöлi сьöкыд, сiйö аддзис кад, медым асшöра водзö велöдчыны: лыддис батьыслысь да помещиклысь став небöгсö.
* [[1908]]–[[1909]] – олiс [[Вильнюс|Вильноын]], уджалiс «Наша Ніва» медводдза белорус газет редакцияын. Сэнi тöдмасис аслас гöтырыскöд, Владислава Станкевичкöд, да Павлина Мядзёлка актрисакöд, кодi сiдзжö вöрзьöдiс Купалалысь сьöлöмсö. Тайö нимнас и шуис медшöр героинясö аслас медводдза пьесаас – «Паўлінка» комедияын.
* [[1909]]–[[1913]] – велöдчис [[Санкт-Петербург]]ын А.Черняевлöн дасьтысян курсъяс вылын.
* [[1915]] – недыр велöдчыштiс А.Л. Шанявский нима Москва карса йöзкостса университетын, кодöс [[1908]] воын восьтiсны асланыс сьöм вылас Россияса зарни перйысь да меценат Альфонс Леонович Шанявский да сылöн гöтырыс. Янка Купала пырис йöзкостса университетö [[Кӧч тӧлысь]]ӧ, но дыр велöдчыны эз артмы: регыдъя кадö сiйöс мобилизуйтiсны [[Медводдза ставмирса тыш]] вылö.
* [[1916]] во пансигöн поэт-студентöс босьтiсны армияö. Сiйö пырис туй дзоньталан котырö, кöнi уджалiс [[Октябрса революция
* [[1916]]–[[1918]] воясö Янка эз гиж ни öти кывбур. Сёрöнджык аслас лирикаас шыöдчис тайö тема дорас, гижис, кыдзи торъя морт да йöзыс олiсны революция бияын. Бушкола воясö петöны татшöм программнöй гижöдъяс, кыдзи «Кад», «Отчизналы», «Наследство», «Аслам войтырлы» (пасъян кадыс – [[1919]]).
* Революция бöрын Янка Купала овмöдчис [[Минск]]ö. [[1919]]–[[1921]] воясся СССР да Польша костын тыш некыдзи эз тöдчы сылöн олöм вылас: кык во олiс поляк оккупация дырйи Минскын да олiс сэн мöд ставмирса тышöдз.
21 визь ⟶ 20:
* Янка Купалалöн гусянимъяс – Адзін з «парнасьнікаў»; Вайдэльота; Здарэнец; Левы; Марка Бяздольны; Ня-Гутнік; Стары Мінчук; Янук з-пад Мінска; Янук Купала; К.; І.К.; Я. К.; К-а; Л.; І.Л.; Л.І.
* Купалалöн медводдза гижöдъяс – тайö поляк кыв вылын некымын лирика кывбур, кодъясöс вöлi йöзöдöма [[1903]]–[[1904]] воясö «Ziarno» («Шыдöс») журналын «К-а» гусяним улын. Белорус кыв вылын медводдза кывбур – «Мая доля» (кадыс [[1904]], [[15 сора|сора тöлысь 15 лун]]) петiс «Северо-Западный край» газетын. Та бöрын Янка Купала кутiс ёна йöзöдчыны; «Мужик» кывбур ([[1904]]) позьö шуны сылöн сяма литературнöй дебютöн, кодсянь пансис белорус литературнöй олимп вылö кайöм. Сылöн медводдза кывбуръясыс матынöсь [[XIX нэм]]ся белорус [[фольклор]] поэзиялы.
* [[1907]]–öд восянь Янка Купала недыр йитöд кутiс «Наша Ніва» газеткöд. [[1906]]–[[1907]] воясöн гижöма «Тöвнас» (''«Зімою»''), «Некодлы» (''«Нікому»''), «Радейтöмöн мынтысьöм» (''«Адплата каханнем»''), ''«У Піліпаўку»'' (йöзöдöма [[1908]], [[18 ӧшым|öшым тöлысь 18 лунö]]) поэмаяс. Тайö жö воас помалiс уджавны «Нэмöвöйся сьылан» (''«Адвечная песьня»'') да «Мыйысь?» (''«За што?»'') поэмаяс вылын. Тайö гижöдъясыслöн темаыс – помещикъясöн увтыртöм да социальнöй несправедливосьт.
=== Виленса да петербургса кад ===
* [[1908]] вося арнас Янка Купала вуджис овны [[Вильнюс|Вильноö]], кöнi водзö уджалiс «Нашай Нівы» редакцияын. Та кадö газетас петöны татшöм тöдса гижöдъяс, кыдзи «Том Беларусь» (''«Маладая Беларусь»''), «Нимкывъя дзоридз» (''«Заклятая кветка»''), ''«Адцьвітаньне»'' да мукöд.
* [[1908]] воын [[Санкт-Петербург|Петербургын]] Купалаöн петö «Пöлян» (''«Жалейка»'') ним улын медводдза чукöр. Во помас МВД бердса Санкт-Петербургса печать комитет шуис конфискуйтны сборниксö кыдзи государстволы паныд лöсьöдöм, а сылысь авторсö – кыскыны кывкутöмö. Недыр мысти сiйöс лэдзисны арест улысь, но [[1909]] воын небöгыслысь тиражсö выльысь конфискуйтiсны Виленса генерал-губернаторлöн тшöктöм серти. Медым не тшыкöдны «Наша Ніва» газетлысь бур нимсö, Купала дугдiс уджавны редакцияас. Та вылö видзöдтöг, петербург кадся олöмсö да гижан уджсö позьö шуны медозырöн: сiйö тöдмасис белорус интеллигенциякöд, медводз – нималана кывбуралысь [[Якуб Колас]]кöд да Э.Пашкевичкöд, кодi гижис «Тётка» гусяним улын. Вильноын жö поэт тöдмасис роч символизм сöвмöдысь [[Брюсов Валерий Яковлевич|Валерий Брюсовкöд]], кодi казялiс Янка Купалалысь уна сикас гижöдъяссö. Сёрöнджык Брюсов да Янка Купала унаысь паныдасьлiсны Петербургын литература чукöртчöмъяс дырйи, сэсся Валерий Брюсов лои медводдза роч авторöн, кодi кутiс вуджöдны белорус поэтöс роч кыв вылö.
* [[1909]] во помын Купала мунiс Петербургö. [[1910]] вося [[8 сора|сора тöлысь 8 лунö]] торъя небöгöн петiс «Нэмöвöйся сьылан» (''«Адвечная песьня»'') поэма, а [[1910]] вося [[13 рака|рака тöлысь 13 лунö]] – «Гусляр» (''«Гусьляр»'') сборник. [[1910]] вося [[
▲* [[1909]] во помын Купала мунiс Петербургö. [[1910]] вося [[8 сора|сора тöлысь 8 лунö]] торъя небöгöн петiс «Нэмöвöйся сьылан» (''«Адвечная песьня»'') поэма, а [[1910]] вося [[13 рака|рака тöлысь 13 лунö]] – «Гусляр» (''«Гусьляр»'') сборник. [[1910]] вося [[кос му|косму тöлысьö]] вöлi помалöма ''«Курган»'' поэма, а [[моз|моз тöлысьö]] – «Курган вылын вöт» (''«Сон на кургане»'') драма, кодöс шуöны Янка Купалалöн медвына гижöдöн. Сэнi петкöдлöма Беларусь войтырлöн гöль олöмсö да сылысь помкаяссö. Торъя небöгöн поэмасö вöлi йöзöдöма [[1912]] воын Санкт-Петербургын.
* [[1911]]–[[1913]] воясö Янка Купала олiс мамыскöд да чойясыскöд Акопа имениеын. Сэнi Купалалöн мамыс кöртымалiс помещиклысь хутор. Танi олiгас гижöма 80 гöгöр кывбур, «Паўлінка», «Татчöс», «Бырöдöм поз» пьесаяс, «Левлöн могила», «Бандароўна» поэмаяс да мукöдтор. Öнiя кад кежлö Луцевичлöн хатаысь колис сöмын подулыс, юкмöс да пукаланiн.
* [[1912]] вося [[3 лӧддза-номъя|лӧддза-номъя тöлысь 3 лунö]] Купала помалiс ''«Паўлінка»'' медводдза пьеса-комедиясö, кодöс сiйö жö воас вöлi йöзöдöма Санкт-Петербургын. Пьесасö пуктöма медводз Санкт-Петербургын, а сэсся Вильно карса сцена вылын.
* [[1913]] вося лöддза-номъя тöлысьö Акопаын помалöма ''«Бандароўна»'' историческöй поэма, сы бöрын – ''«Левлöн гу»'' да ''«Сiйö да ме»'' поэмаяс, а сiдзжö ''«Прымакі»'' комедийнöй пьеса. Сэки жö вöлi гижöма «Бырöдöм поз» ([[1913]]) драма (йöзöдöма Вильноын 1919 воын).
* [[1913]] вося тулысö вöлi йöзöдöма Купалалöн коймöд чукöр – «Олöм туйöд» (''«Шляхам жыцця»''), кытчö вöлi пыртöма ''«На папасе»'' драмаа поэма. [[1913]] вося арнас Купала бергöдчö Вильноö, кöнi медводз секретаралö Белорус небöг лэдзан товариществоын, а сэсся бара уджалö «Наша Ніва» газетын. [[1914]] вося [[7
▲* [[1913]] вося тулысö вöлi йöзöдöма Купалалöн коймöд чукöр – «Олöм туйöд» (''«Шляхам жыцця»''), кытчö вöлi пыртöма ''«На папасе»'' драмаа поэма. [[1913]] вося арнас Купала бергöдчö Вильноö, кöнi медводз секретаралö Белорус небöг лэдзан товариществоын, а сэсся бара уджалö «Наша Ніва» газетын. [[1914]] вося [[7 кос му|косму тöлысь 7 лунсянь]] Янка Купала лои газетса редакторöн.
== Сöвет кад ==
50 визь ⟶ 42:
== Айму вöсна Ыджыд тыш дырйи публицистика ==
Война кадö Янка Купала гижис публицистика, кодi вöлi ыззьöдö йöзсö вöрöгкöд тыш вылö. Гижысь водзö лöсьöдiс выль патриотическöй кывбуръяс, кöнi вевтыртiс фашистъясöс кедзовтан нырвизь. Минскысь мунöм бöрын Янка Купала овмöдчис Печищеö – [[Казан
Янка Купалалöн кывбур гижан сямыс сöвмис [[XIX нэм
== Вуджöдöмъяс ==
64 визь ⟶ 56:
== Гöгöрвотöм кулöм ==
[[1942]] вося [[28 лӧддза-номъя|лӧддза
Öнiöдз на сёрнитöны сы йылысь, мый сылöн кулöмын мыжаöн вермасны лоны спецслужбаяс, кодъяс вайöдiсны мортсö ас виöмöдз.
Öти версия серти, кулiгас поэткöд öттшöтш аддзылöмаöсь нывбабаöс. Чайтöны, мый тайö вöлöма Павлина Медёлка: Павлинкалысь рольсö медводдза ворсысьыс, томдырся нывъёртыс, кодöс шуöны ГПУ-са агентöн.
Янка Купалаöс медводз гуалiсны Москваын [[Ваганьково шойна (Москва)|Ваганьково шойна]] вылын. [[1962]] воын сылысь колясъяссö вуджöдiсны Минскö да выль пöв дзебисны [[Военнöй шойна (Минск)|Военнöй шойнаö]] аслас мамыскöд орччöн. Сылöн мамыс эновтiс му югыдсö Янкалöн кулöм бöрын мöд лунас оккупированнöй Минскас да сiдз эз и тöдмав пи кулöм йывсьыс. Янка Купалалöн гу вылас (кыдзи и неылын гуалöм [[Якуб Колас
== Паметь ==
91 визь ⟶ 83:
** «Купала» метро станция да улича
** Янка Купала нима библиотека
** [[Белорус наукаяс академия
* [[Гомель]]
** Янка Купала нима сквер да улича
162 визь ⟶ 154:
* [http://archives.gov.by/index.php?id=118209 Пьесаяс. Медводдза йöзöдöмъяс]
* [http://news.tut.by/153643.html Видео «100 дорог»: Затерявшаяся гавань поэта]
* [http://video.yandex.ua/users/geizo/view/28/
* [http://news.tut.by/society/144329.html «100 дорог»: Швейцария и «Виагра», Логойский район]
|