Лыткин Георгий Степанович: версиякостса торъялӧм

'''Лыткин Георгий Степанович''' (комиöнкомиӧн '''Степан Гриш''' либöлибӧ '''Ёгуш''', [[1835 во|1835]]–[[1907 во|1907]]) — нималана коми югдöдысьюгдӧдысь, [[коми кыв]] сöвмöдысьсӧвмӧдысь, туялысь, вуджӧдчысь, педагог, [[коми кыв|коми]] [[Коми гижысьяс анбур серти|гижысь]], монголовед. Г.С. Лыткин аслас олан кадöкадӧ вöлівӧлі зэв тöдчанатӧдчана мортöнмортӧн. СійöсСійӧс пыдди пуктісны [[Петыркар|Петербург]]ын, [[Вӧлӧгда губерня]]ын, [[Калмыкия]]ын.

Георгий Лыткин ужис [[1835 во]]ся [[6 лӧддза-номъя|лӧддза-номъя тӧлысь 6-ӧд лунӧ (важ стильын — ода-кора тӧлысь 25-öдӧд лунӧ)]] [[Сыктывкар|Усть-Сысольск]] карын гöльмöмгӧльмӧм купеч семьяын. [[1848 во]]ын помаліс уезднöйуезднӧй училище, [[1845 во]]ын — [[Вӧлӧгда]]са гимназия, а [[1859 во]]ын — Петербургса университетлысь Асыввыв факультет.

СтуденталігöнСтуденталігӧн сійöсійӧ босьтчыліс гижны кывбуръяс. [[1855 во]]ын сылысь вöлівӧлі йöзöдöмайӧзӧдӧма кык гижöдгижӧд: «Коми бöрданкывбӧрданкыв Николай Мудрый кулöмкулӧм вылöвылӧ» да «Коми кыв-вор Александр Николаевич царство пуктысьöмпуктысьӧм вылöвылӧ». Сэки жöжӧ сійöсійӧ гижöгижӧ «Ном» да «СьöлöмСьӧлӧм пессьöмпессьӧм» кывбуръяс.

ВодзöВодзӧ Г.Лыткин эз нин босьтчыв лöсьöдавнылӧсьӧдавны поэтическöйпоэтическӧй гижöдъясгижӧдъяс, а став сьöлöмнассьӧлӧмнас пырöдчиспырӧдчис вуджöдчöмöвуджӧдчӧмӧ да научнöйнаучнӧй уджöуджӧ. МедтöдчанаторйöнМедтӧдчанаторйӧн сылöнсылӧн лои «ЗырянскöйЗырянскӧй край при епископах пермских и зырянский язык» книга.

Георгий Степанович пуктіс ассьыс пай тшöтштшӧтш серпаса коми литература лöсьöдöмöлӧсьӧдӧмӧ. «История коми литературы» дасьтысьяс мöдмӧд томын пасйылісны, Ёгуш пöпӧ петкöдлöмапеткӧдлӧма ассьыс енбисöенбисӧ кыдзи вуджöдчысьвуджӧдчысь, комиöдöмакомиӧдӧма коми да роч кывъяс вылысь. ПасйылöмПасйылӧм нин «Зырянский край при епископах Пермских и зырянский язык» небöгыннебӧгын эмöсьэмӧсь татшöмтатшӧм юкöнъясюкӧнъяс: «Переводы с русского языка на зырянский», «Переводы с зырянского языка на русский» (тані вайöдöмавайӧдӧма мойдъяс да с.в.). Эм «Молитвы» — «КелмöмъясКелмӧмъяс» юкöнюкӧн. ВуджöдöмöнВуджӧдӧмӧн йöзöдöмайӧзӧдӧма тшöтштшӧтш «Жизнеописание св. Стефана, просветителя зырян» - «Коми войтырöсвойтырӧс Кристос нимöнимӧ пыртысь вежа СтепанлöнСтепанлӧн олöмолӧм-вылöмысьвылӧмысь». ВодзöВодзӧ нуöдіснуӧдіс, сöвмöдіссӧвмӧдіс Г.С.Лыткин коми войтырлысь уна нэмся нин традиция — вуджöдісвуджӧдіс вичко гижöдъясгижӧдъяс, небöгъяснебӧгъяс торъя нин Вежа Петыркарын оліг-ужалігöнужалігӧн.

Кыдзи тöдсатӧдса, Г.С. ЛыткинлöнЛыткинлӧн видзöдласъясысвидзӧдласъясыс вöлівӧлі топыда йитчöмаöсьйитчӧмаӧсь кристиана культуракöдкультуракӧд. Дерт, эз öтдортлыӧтдортлы сійöсійӧ тшöтштшӧтш мукöдмукӧд йöзлысьйӧзлысь культура — шуам, ас кадöкадӧ сійöсійӧ туявлöматуявлӧма [[калмыкъяс]]лысь оласногсöоласногсӧ да важ гижöдъяссöгижӧдъяссӧ — «асыввывса» войтырлысь (найöнайӧ, кыдзи тöдсатӧдса, Буддалы эскысь ламаистъяс). Век жöжӧ ёнджыкасöёнджыкасӧ сійöсійӧ вöлівӧлі коми история да культура туялысь-велöдысьвелӧдысь, кыдзи шулісны войдӧр, «зыряновед», сідзжöсідзжӧ коми культура сöвмöдысьсӧвмӧдысь.

Георгий ЛыткинöсЛыткинӧс ёна кыскылöмакыскылӧма коми [[фольклор]]. Та йылысь висьталöнывисьталӧны сылöнсылӧн татшöмтатшӧм пасйöдъяспасйӧдъяс: «Луна коми ногöнногӧн Тöлысь…Тӧлысь… Мифологияын комияс ловзьöдöныловзьӧдӧны Шонді, ТöлысьТӧлысь — найöнайӧ ставсöставсӧ вöчöнывӧчӧны тшöтштшӧтш йöзйӧз моз. Сідз, ШонділöнШонділӧн эм пи, ТöлысьлöнТӧлысьлӧн эм гöгапигӧгапи..». Шонді, тöлысьтӧлысь паныдасьлöныпаныдасьлӧны ЁгушлöнЁгушлӧн некымын кывбурын. КорсюрöКорсюрӧ налы лöсялöлӧсялӧ аслыспöлöсаслыспӧлӧс вежöртасвежӧртас.

[[Лыткин Илля Вась|Илля Вась]] унакодь гижліс Г.С. Лыткин йылысь, нимöдіснимӧдіс сійöссійӧс «коми гижöдлöнгижӧдлӧн ыджыдайöныджыдайӧн». [[1926]]-öдӧд воöвоӧ [[Канкар]]ын лэдзöмлэдзӧм «Коми гижысьяс» небöгыннебӧгын (сійöссійӧс вöлівӧлі сиöмасиӧма Ёгушлы) Илля Вась висьталöмависьталӧма коми туялысь да гижысь йылысь, сылöнсылӧн гижан удж да олан туй йывсьыс. Илля Вась пасйöмапасйӧма да вайöдöмавайӧдӧма Г.С. Лыткинлысь «Олан-вылан туйöйтуйӧй» кывбур, сэки жöжӧ нимтöманимтӧма сійöссійӧс «сьыланлыддянöнсьыланлыддянӧн». В.И. Лыткин пасйöмапасйӧма тшöтштшӧтш: «ТайöТайӧ сьыланлыддяныс (ас киöнкиӧн гижöмгижӧм) меным сюри Академия Наукаысь. Сэні нöштанӧшта на эмöсьэмӧсь Степан ЁгорлöнЁгорлӧн сьыланлыддянъяс» [[Микушев Анатолий Константинович|А.К. Микушев]] «Коми литература да народная поэзия» небöгыннебӧгын ([[Сыктывкар]], [[1961]]), казьтылöмаказьтылӧма Г.С. Лыткинлысь «Ыджыд вöтвӧт», «ВöйпöмВӧйпӧм коми йöзлыйӧзлы», «Кутш, каля, курöгкурӧг» да мукöдмукӧд кывбура гижöдгижӧд.

Г.С. Лыткин кывбуръяссöкывбуръяссӧ мукöдмукӧд дырйи лöсьöдлöмалӧсьӧдлӧма некымын вариантын, абу öтчыдысьӧтчыдысь дасьтылöмадасьтылӧма гижöдсöгижӧдсӧ. Дерт, мукöдмукӧд вариантсöвариантсӧ коми поэзия туялысьяс донъявлöмаöсьдонъявлӧмаӧсь абу öткодяӧткодя кыдзи [[XIX нэм|ХIХХІХ-öдӧд нэмöнэмӧ]], сідз и бöръяджыкбӧръяджык кадöкадӧ.

Г.С.Лыткин эскöэскӧ тöдöмлунöтӧдӧмлунӧ, велöдчöмöвелӧдчӧмӧ, шыöдчöшыӧдчӧ коми морт дорöдорӧ кывбура визьöнвизьӧн, висьталöвисьталӧ татшöмтатшӧм кöсйöмкӧсйӧм: «...Бур гижöдöнгижӧдӧн сяммöдсьынысяммӧдсьыны».

Кывбуралысьыс аслас гижöдъясынгижӧдъясын петкöдлöпеткӧдлӧ мортлысь эбöссöэбӧссӧ, мукöддырйимукӧддырйи тшöтштшӧтш эбöстöмлунсöэбӧстӧмлунсӧ, либöлибӧ серпасалöсерпасалӧ шудсöшудсӧ да сійöссійӧс воштöмсöвоштӧмсӧ. «Ном» кывбур важ коми литература туялысьяс шуöмаöсьшуӧмаӧсь «психологическöйпсихологическӧй этюд» (тадзи пасйöмапасйӧма «История коми литературы» небöгыннебӧгын, казьтылöмказьтылӧм нин мöдмӧд томын). «Оланвылан туйöйтуйӧй» кывбурын сёрниыс мунöмунӧ сы йылысь, мый чужан мусянь, гортсянь ылын олысь öткаӧтка мортлы мукöддырйимукӧддырйи овлöовлӧ зэв сьöкыдсьӧкыд, мортыс та кадöкадӧ вермöвермӧ чегсьыны, воштыны асьсöасьсӧ.

Г.С. Лыткин вуджöдісвуджӧдіс тшöтштшӧтш коми кыв вылöвылӧ [[Ушинский Константин Дмитриевич|К.Д.Ушинский]]лысь [[мойд]]ъяс да [[сьыланкыв]]ъяс. ТайöнТайӧн сійöсійӧ петкöдліспеткӧдліс, мый коми кыв вылын позьöпозьӧ гижны и мойдъяс, и кывбуръяс, и сьыланкывъяс.