Африка: версиякостса торъялӧм

Пытшкӧссӧ чышкӧма Пытшкӧссӧ содтӧма
Вежӧмсӧ гӧгӧрвоӧдӧмыс абу
Вежӧмсӧ гӧгӧрвоӧдӧмыс абу
Визь 105:
Какао пуяс садитöм могысь негръяс весалöны тропикдорса вöр сiдз, мый кольöны сöмын гырысь пуяссö, на костын сэсся и садитöны какао пуяс; найö öдйö быдмöны да регыдöн вайöны плодъяс, а асьныс пыр кольöны джуджыд пуяс сайын – не сiйö кö, тöв кокниа нуас какао бобы плодъяссö.
== Политика юксьöм ==
Африкаын эм 57 канму, на пöвстын нёльыс - аскежысь мездлун босьтöмöсь да та вöсна пыдди пуктытöмöсь. Унджык öнiя асшöр канму пиысь дыр кад чöж вöлöмаöсь европаса канмуяслы колониянаныс, найö босьтiсны асшöрлун сöмын 1950-1960 воясö.
Та вотöдз асшöраяснас вöлiны сöмын [[Египет]] (1922 восянь), [[Итъёпъя]] (шöр нэмъяссянь), [[Либерия]] (1847 восянь) да [[Африкалунвывса Республика]] (1910 во бöрсянь, эськö Лунвыв Африкаын ХХ нэмса 1990 воясöдз вöлi апартеид, кор сьöд вужвойтырсö быд ног увтыртöмаöсь).
 
Мувеж войвылын йöз кан улынöсь кольöны öткымын мувывтор: [[Испания|Эспанялöн]] [[Сеута]], [[Мелилья]], [[Канара дiяс]] да [[Португалия|Португаллöн]] [[Мадейра]].
 
{|align=right
|[[Файл:Africa-regions.png|thumb|200px|Африкаса мутасъяс:
{{legend|#0000FF|[[Войвыв Африка]]}}
{{legend|#00FF00|[[Рытыввыв Африка]]}}
{{legend|#FF00FF|[[Шöрвыв Африка]]}}
{{legend|#FFC000|[[Асыввыв Африка]]}}
{{legend|#FF0000|[[Лунвыв Африка]]}}]]
|-
|[[Файл:Africa population density.PNG|thumb|200px|Африка канмуясын олысьлöн тшöкыдлун]]
|-
|[[Файл:topography of africa.png|thumb|200px|Африкалöн физикаса мусерпас]]
|-
|[[Файл:Satellite Photo of Africa.jpg|thumb|200px|Космоссянь дзарпас]]
|}
{| class="standard"
|- bgcolor="#ececec" style="text-align:center;"
! Канмуяс да мутасъяс
! Мувывтор (км²)
! Олысьяс лыд<br />([[2008]] во, <br />абу кö шуöма мöд ног)
! Олысьлöн тшöкыдлун<br />(км²)
! Юркар
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Войвыв Африка]]''':
|-
| style="text-align:left;" |[[Алжир]]
| align="right" | 2 381 740
| align="right" | ~32 000 000
| align="right" | 13.8
| align="right" | [[Алжир (кар)|Алжир]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Египет]] (Мисöр)
| align="right" | 1 001 450
| align="right" | 75 042 000
| align="right" | 74
| align="right" | [[Каира]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Рытыввыв Сахара]] (пыдди пуктытöм канму)
| align="right" | 266 000
| align="right" | 382 617<ref name="pop07-2007">ылöсас [[2007 во]]ся юль кежлö</ref>
| align="right" | 1,3
| align="right" | —<ref name="WS">Юркарыс абу, медся ыджыд кар [[Эль-Аюн]] — рытыввыв Сахаралöн веськöдлан шöрин</ref>
|-
| style="text-align:left;" |[[Ливия]]
| align="right" | 1 759 540
| align="right" | 6 173 579
| align="right" | 3,2
| align="right" | [[Триполи]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Марокко]]
| align="right" | 446 550
| align="right" | 33 757 175<ref name="pop-2007-app">ылöсас [[2007 во]] кежлö</ref>
| align="right" | 181
| align="right" | [[Рабат]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Судан]]
| align="right" | 2 505 810
| align="right" | 39 379 358<ref name="pop07-2007" />
| align="right" | 14
| align="right" | [[Хартум]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Тунис]]
| align="right" | 163 610
| align="right" | 10 102 000<ref name="pop-2005">[[2005]] во кежлö</ref>
| align="right" | 61,6
| align="right" | [[Тунис (кар)|Тунис]]
|-
| colspan=5 | ''[[Испания|Эспанялон]] да [[Португалия|Португаллöн]] мувывторъяс Войвыв Африкаын'':
|-
| [[Канара дiяс]] (Эспаня)
| align="right" | 7 492,36
| align="right" | 2 025 951<ref name="pop-2007">[[2007]] во кежлö</ref>
| align="right" | 270,4
| align="right" | [[Лас-Пальмас-де-Гран-Канария]],<br />[[Санта-Крус-де-Тенерифе]]
|-
| [[Сеута]] (Эспаня)
| align="right" | 18,5
| align="right" | 75 280
| align="right" | 4069
| align="right" | —
|-
| [[Мадейра]] (Португал)
| align="right" | 828
| align="right" | 245 806<ref name="pop-2006"> [[2006]] во кежлö</ref>
| align="right" | 295
| align="right" | [[Фуншал]]
|-
| [[Мелилья]] (Эспаня)
| align="right" | 12
| align="right" | 68 795<ref name="pop-2007" />
| align="right" | 5134
| align="right" | —
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Рытыввыв Африка]]''':
|-
| style="text-align:left;" |[[Бенин]]
| align="right" | 112 620
| align="right" | ~8 100 000<ref name="pop-2007" />
| align="right" | 71.8
| align="right" | [[Котону]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Буркина Фасо]]
| align="right" | 274,200
| align="right" | 13 730 258<ref name="pop-2006" />
| align="right" | 51
| align="right" | [[Уагадугу]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Гамбия]]
| align="right" | 10 380
| align="right" | 1 546 400
| align="right" | 137
| align="right" | [[Банжул]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Гана]]
| align="right" | 238 540
| align="right" | ~23 000 000<ref name="pop-2007" />
| align="right" | 93
| align="right" | [[Аккра]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Гвинея]]
| align="right" | 245 857
| align="right" | 9 690 222<ref name="pop-2006" />
| align="right" | 39,4
| align="right" | [[Конакри]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Гвинея-Бисау]]
| align="right" | 36 120
| align="right" | 1 442 029<ref name="pop-2006" />
| align="right" | 41
| align="right" | [[Бисау]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Кабо-Верде]]
| align="right" | 4 033
| align="right" | 499 796
| align="right" | 126
| align="right" | [[Прая]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Кот-д'Ивуар]]
| align="right" | 322 460
| align="right" | 18 373 060
| align="right" | 56
| align="right" | [[Ямусукро]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Либерия]]
| align="right" | 111 370
| align="right" | 3 489 072
| align="right" | 29
| align="right" | [[Монровия]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Мали]]
| align="right" | 1 240 000
| align="right" | 11 995 402<ref name="pop-2007" />
| align="right" | 11
| align="right" | [[Бамако]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Мавритания]] (Муритания)
| align="right" | 1 030 700
| align="right" | 3 086 859<ref name="pop-2005" />
| align="right" | 2,6
| align="right" | [[Нуакшот]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Нигер]]
| align="right" | 1 267 000
| align="right" | ~13 957 000<ref name="pop-07-2005">[[2005]] вося юль кежлö</ref>
| align="right" | 11
| align="right" | [[Ниамей]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Нигерия]] (Найдзиръя)
| align="right" | 923 768
| align="right" | ~148 000 000<ref name="pop-2007-app" />
| align="right" | 145
| align="right" | [[Абуджа]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Вежа Елена дi]]<br />(кöртыштöм мувывтор, [[Ыджыд Британия]])
| align="right" | 413
| align="right" | 7 543<ref name="pop07-2007" />
| align="right" | 18
| align="right" | [[Джеймстаун (Вежа Елена дi)|Джеймстаун]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Сенегал]]
| align="right" | 196 722
| align="right" | ~11 658 000<ref name="pop-2005" />
| align="right" | 59
| align="right" | [[Дакар]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Сьерра-Леоне]]
| align="right" | 71 740
| align="right" | 6 294 774
| align="right" | 83
| align="right" | [[Фритаун]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Того]]
| align="right" | 56 785
| align="right" | ~5 700 000<ref name="pop07-2007" />
| align="right" | 108
| align="right" | [[Ломе]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Шöрвыв Африка]]''':
|-
| style="text-align:left;" |[[Ангола]]
| align="right" | 1 246 700
| align="right" | 12 127 100<ref name="pop-2007" />
| align="right" | 9
| align="right" | [[Луанда]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Габон]]
| align="right" | 267 667
| align="right" | 1 424 906<ref name="pop-2006" />
| align="right" | 5
| align="right" | [[Либревиль]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Камерун]]
| align="right" | 475 440
| align="right" | 17 340 702<ref name="pop-2006" />
| align="right" | 35,7
| align="right" | [[Яунде]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Ставöн бöръяна Конго Республика]]
| align="right" | 2 345 410
| align="right" | ~62 600 000<ref name="pop-2007" />
| align="right" | 25
| align="right" | [[Киншаса]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Конго Республика]]
| align="right" | 342 000
| align="right" | ~3 999 000<ref name="pop-2005" />
| align="right" | 12
| align="right" | [[Браззавиль]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Сан-Томе да Принсипи]]
| align="right" | 1001
| align="right" | 151 912<ref name="pop-2006" />
| align="right" | 171
| align="right" | [[Сан-Томе (город)|Сан-Томе]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Африкашöринса Республика]]
| align="right" | 622 984
| align="right" | 3 799 897<ref name="pop-2005" />
| align="right" | 6,1
| align="right" | [[Банги]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Чад]]
| align="right" | 1 284 000
| align="right" | 9 749 000<ref name="pop-2005" />
| align="right" | 7,6
| align="right" | [[Нджамена]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Экваторса Гвинея]]
| align="right" | 28 051
| align="right" | 551 201<ref name="pop-2006" />
| align="right" | 16,9
| align="right" | [[Малабо]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Асыввыв Африка]]''':
|-
| style="text-align:left;" |[[Бурунди]]
| align="right" | 27 830
| align="right" | 8 390 505
| align="right" | 280
| align="right" | [[Бужумбура]]
|-
| style="text-align:left;" |Индiа океанын Бритувса мувывтор <br />(кöртыштöм мувывтор)
| align="right" | 60
| align="right" | ~3 500
| align="right" | 58,3
| align="right" | [[Диего-Гарсия]]
|-
| style="text-align:left;" | Галмудуг <br />(пыдди пуктытöм канму<ref name="non-indep"> Галмудуг ни Пунтленд оз кöсйыны лöсьöдны торъя асшöр канмуяс, найö дасьöсь пырны Сомали йитан канмуö тыр инöда субъектъясöн.</ref>)
| align="right" | 46 000
| align="right" | ~500 000<ref name="galmudug">Лыдпасъяс абу стöчöсь сiйöн, мый мыччöдъяс мувывтор да олысь лыд йылысь ёна торъялöны (матö кык пöв: мувывторйыс 46 000-сянь 100 000-öдз км2, йöзыс — миллион джынсянь 1 800 000 мортöдз).</ref>
| align="right" | ~10<ref name="galmudug">1</ref>
| align="right" | —
|-
| style="text-align:left;" | [[Джибути]]
| align="right" | 22 000
| align="right" | 496 374<ref name="pop07-2007" />
| align="right" | 34
| align="right" | [[Джибути (кар)|Джибути]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Замбия]]
| align="right" | 752 614
| align="right" | 11 668 000<ref name="pop07-2007" />
| align="right" | 16
| align="right" | [[Лусака]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Зимбабве]]
| align="right" | 390 580
| align="right" | 13,349,000
| align="right" | 33
| align="right" | [[Хараре]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Кения]]
| align="right" | 582 650
| align="right" | 37 953 838
| align="right" | 65,1
| align="right" | [[Найроби]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Комор дiяс]]
| align="right" | 2 170
| align="right" | 614 000<ref name="pop-2006" />
| align="right" | 316
| align="right" | [[Морони]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Маврикий]]
| align="right" | 2040
| align="right" | 1 264 866<ref name="pop-2007" />
| align="right" | 616
| align="right" | [[Порт-Луи]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Мадагаскара]]
| align="right" | 587 041
| align="right" | 19,448,815<ref name="pop-2007" />
| align="right" | 33
| align="right" | [[Антананариву]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Майотта]] <br />(кöртыштöм мувывтор, [[Франциялöн саридзсайса мутас]])
| align="right" | 374
| align="right" | 208 783<ref name="pop07-2007" />
| align="right" | 558
| align="right" | [[Мамудзу]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Малави]]
| align="right" | 118 480
| align="right" | 12 884 000<ref name="pop-07-2005" />
| align="right" | 109
| align="right" | [[Лилонгве]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Мозамбик]]
| align="right" | 801 590
| align="right" | 21 397 000<ref name="pop-2007" />
| align="right" | 25
| align="right" | [[Мапуту]]
|-
| style="text-align:left;" | Пунтленд <br />(пыдди пуктытöм канму<ref name="non-indep">1</ref>)
| align="right" | 116 000
| align="right" | 2 400 000<ref name="pop-2003">ылöсас [[2003]] во кежлö</ref>
| align="right" | 0
| align="right" | [[Гарове]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Реюньон]] <br />(кöртыштöм мувывтор, [[Франциялöн саридзсайса мутас]])
| align="right" | 2 517
| align="right" | 800 000<ref name="pop-12-2007">[[2007 во]]ся öшым кежлö</ref>
| align="right" | 308
| align="right" | [[Сен-Дени (Реюньон)|Сен-Дени]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Руанда]]
| align="right" | 26 338
| align="right" | ~10,186,063
| align="right" | 343
| align="right" | [[Кигали]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Сейшелъяс]]
| align="right" | 451
| align="right" | ~80,699<ref name="pop-2005" />
| align="right" | 178
| align="right" | [[Виктория (Сейшел дiяс)|Виктория]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Сомали]]
| align="right" | 637 657
| align="right" | 9 558 666
| align="right" | 13
| align="right" | [[Могадишо]]
|-
| style="text-align:left;" | Сомалиленд <br />(пыдди пуктытöм канму)
| align="right" | 137 600
| align="right" | 3 500 000
| align="right" | 25
| align="right" | [[Харгейса]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Танзания]]
| align="right" | 945 090
| align="right" | 37 849 133<ref name="pop-2006" />
| align="right" | 41
| align="right" | [[Додома]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Уганда]]
| align="right" | 236 040
| align="right" | 30 900 000<ref name="pop-2007-app" />
| align="right" | 119
| align="right" | [[Кампала]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Эритрея]]
| align="right" | 117 600
| align="right" | 4 401 009<ref name="pop-2005" />
| align="right" | 37
| align="right" | [[Асмэра]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Итъёпия]] (Эфиопия)
| align="right" | 1 104 300
| align="right" | 75 067 000<ref name="pop-2006" />
| align="right" | 70
| align="right" | [[Аддис-Абеба]]
|-
| colspan=5 style="background:#eee;" | '''[[Лунвыв Африка]]''':
|-
| style="text-align:left;" | [[Ботсвана]]
| align="right" | 600 370
| align="right" | 1 639 833<ref name="pop-2006" />
| align="right" | 3
| align="right" | [[Габороне]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Лесото]]
| align="right" | 30 355
| align="right" | 2 125 262<ref name="pop-2007" />
| align="right" | 62
| align="right" | [[Масеру]]
|-
| style="text-align:left;" | [[Намибия]]
| align="right" | 825 418
| align="right" | ~1 820 916<ref name="pop-07-2005" />
| align="right" | 2,5
| align="right" | [[Виндхук]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Эпарсе дiяс]] <br />(кöртыштöм мувывтор, [[Франциялöн саридзсайса мутас]])
| align="right" | 38.6
| align="right" | 56<ref name="eparses">Пыр олысьяс абуöсь, сiйöн мый тайö дiяс вылö лöсьöдöмаöсь ывлавыв видзанiн. 56 морт — туялан позъясын уджалысьяс</ref>
| align="right" | 18
| align="right" | —
|-
| style="text-align:left;" | [[Свази му]]
| align="right" | 17 363
| align="right" | 1 141 000<ref name="pop-2007-app" />
| align="right" | 59
| align="right" | [[Мбабане]]
|-
| style="text-align:left;" |[[Африкалунвывса Республика]]
| align="right" | 1 219 912
| align="right" | 43 786 828
| align="right" | 39
| align="right" | [[Блумфонтейн]], <br />[[Кейптаун]], <br />[[Претория]]<ref name="SA">Кейптаун — оланпас лэдзан юркар, Претория — веськöдлан юркар, Блумфонтейн — ёрдан юркар.</ref>
|}
 
== Примечания ==
<references /><ref name="pop07-2007">ылöсас [[2007 во]]ся юль кежлö</ref>
 
 
{{Шаблон:Мувежъяс}}