Финн-йӧгра кывъяс: версиякостса торъялӧм
Пытшкӧссӧ чышкӧма Пытшкӧссӧ содтӧма
Вежӧмсӧ гӧгӧрвоӧдӧмыс абу |
Xqbot (сёрнитанін | чӧжӧс) м robot Adding: koi:Чудь-йöгра кыввез; cosmetic changes |
||
Визь 3:
'''Фин-йöгра кывъяс''' - öти вужкывсянь артмöм кывъяс, медсясö Асыввыв [[Европа]]ын да Рытыв [[Азия]]ын, [[Самодий кывъяс|самодий]] кывъяскöд öтув артмöдöны [[Урал кывъяс|урал]] котыр, матынöсь сiдзжö [[Алтай кывъяс|алтай]] кывъяс дорö.
= Сикасалöм =
Фин-йöгра кывъяс артмöмаöсь сизим вожысь:
Визь 19:
Фин-йöгра кывъяс матынöсь [[Самодий кывъяс|самодий]] кывъяскöд: [[Яран кыв|яран]], [[Маду кыв кыв|маду]], [[Ня-ася кыв|ня-ася]] да [[Сёлькуп кыв|сёлькуп]]. Яран да фин-йöгра кывъяс öтувтöны [[Урал кывъяс|урал кыв котыр]]ö.
= Кöнi сёрнитöны фин-йöгра кывъясöн =
Самодий войтыр пиысь няранъяс олöны [[
Унджык туялысьыс серти, фин-йöгра да яран кывъя йöз котыръяс овлöмаöсь коркö öтлаын Из мусюр öтар-мöдарын, Об ю дорсянь Волга вожöдз, ciйöн и нимтöны найöс öтласа Урал войтырöн.
= Фин-йöгра вужвойтыр =
Кысянь воöмась [[Волга]] вожö важъя фин-йöгра йöз, абу на тöдмалöма. Но туялысьяс чайтöны, Асыввыв Европаö воиг кежлö найö волысьöмаöсь аръя, тюрки, монгол да юкагир войтыркöд. Тайö кывъясысь öтласа на фин-йöгра сёрниö веськавлöма уна торъякыв.
Визь 33:
Фин-йöгра вуж йöз перйывлöмаöсь кынöмпöтнысö вöралöмöн, чери кыйöмöн, вотчöмöн, вöлöма налöн и мыйтакö гортса пемöс: пон (вöравны да кыскавны дадь), кöр, ыж. Тайö пемöс нимъясыс локтöмаöсь öтласа фин-йöгра кадсянь на:
* '''pene'''- > соми ''peni'', мд. ''пиня'', мр. ''пий'', к. ''пон'', одм. ''пуны'', мдр.''fene'';
* '''ūče'''- > соми ''uuhi'', эст ''utt'', мокш. ''уча'', мр. ''ужга'', к. ''ыж'', одм. ''ыж'', хант ''os'', манси ''oš'';
* '''poča''' кöр > cами ''boasd'', мр. ''пучо'', одм. ''пужей'', (к. ''пеж: пеж-ку'' кöрпилöн кучик), х. ''pečex'', мc. ''pāsi'', камасин ''pōdu'' кöза.
Фин-йöгра вуж йöз тöдлöмаöсь нин рöма металл: ''озысь'' да ''эзысь'' кывъясын -''ысь'' юкöныслы сомилöн весьтас сулалö ыргöн вежöртаса ''vaski'', a модярлöн кöрт вежöртаса ''vas'' кыв. Тайö металыс мунлöма паськöм мичмöдöм вылö, öд сывдны-кисьтны металл да дорччыны чудь-йöгра абу на кужлöмаöсь. Уджалан-вöралан кöлуй сэки вöчлöмаöсь изйысь-лыысь, овлöмаöсь ёсь вевта чомъясын: *''kota'' > к.'' керка'' кывлöн мöд юкöныс артмöма тайö кывсьыс. Паськöм вурлöмаöсь ёсьтöм лы емöн пемöс куысь, дозмук вöчлöмаöсь сёйысь да пуысь, кужлöмаöсь нин кысьыны-печкыны, тöдлöмаöсь вурун да кутшöмкö сia быдмöг. Тöлын ветлöдлöмаöсь лызьöн-доддьöн, гожöмын – пыжöн. Овлöмаöсь орд котырöн, ыджыдавлöма эньныс, кадыс вöлöма – матриархат.
Визь 41:
Фин-йöгра кадколастыс вöлöма вель ыджыдöн, ciйö кыссьöма 2 сюрс сайö во. Та вылö индöны торъя фин-йöгра кывъясö талунöдз кольöм кывворын 1200-ысь унджык öтласа кыв, на пиысь самод войтыр кывъяслы весьтас сулалö 450 сайö торъякыв, миян кадöдз воöм тайö кывъясыс медся тöдчанаöсь да быдлунъя сёрниын ёна вöдитчанаöсь, наысь артмöма öнiя издор войтырлöн кывкуданыс подув фондыс. Издорса вуж йöзлöн дыр кад чöж öтласа олöм выланыс ясыда петкöдлöны тшöтш öнiя фин-йöгра да самодий кывладö да подувшы кудйö кольöм öткодьлунныс.
= Фин-йöгра вужкыв =
1.Вужкывйын вöлöмаöсь асшöр да отсасян кывъяс, асшöр кывъяс вöлöмаöсь кык шыгараöсь. Кывдiн вöлöм помасьö дженьыд гулыдöн: *''-e''-öн, *''a''-öн, *''-ä''-öн, öти шыгараöсь вöлöмаöсь сöмын нимвежтасъяс, кывторъяс, сёрникосткывъяс, отсасян кадакывъяс: *''lē''- >лоны, соссяна кадакывъяс: ''ог, он, оз, эг, эн, эз'' да с.в.
Визь 210:
Та вöсна öнiя фин-йöгра кывъяс ёна торъялöны ёрта-ёртсьыныс, вужкывйысь налы кольöма сöмын мыйтакö öтувъя торъякыв да юкöс, кыв ладысь медшöр визьяс да сёрни шыясöн вöдитчöмын аслыссикаслунъяс.
= Фин-йöгра вужму =
Издорса вуж йöзлысь оланiнсö нимтöны издор вуж муöн. Кыв туялысьяс чайтöны, издорса вуж йöз овлöмаöсь Рытыв-Войвыв Сибырын, улыс Об пöлöн, Из керöс öтар-мöдарын, Волга Камакöд йитчанiнöдз. Миян эраöдз V–III сюрсöд воясö тайö му вылас вöлöма шоныд (атлантiк) климат. ХIХ нэмса мöд джынйö сöвмö лингвопалеонтология, мöд кывйöн кö – кыв туялöмын быдмöгъяслысь да пемöсъяслысь важ оланiнсö тöд вылын кутöм.
Визь 216:
Тайö метöд сертиыс рöдвуж кывъясысь бöрйöны быдмöг-пемöс нимъяс, корсьöны кыввужныслысь важъя öтувъялун. Сы бöрын флора да фауна мусерпасъяс отсöгöн стöчмöдсьöны сiйö муясыс, кöнi вöлöм олöны этимологъя серти матын нима пемöсъяс, кöнi вöлöм быдмöны öткодь нима быдмöгъяс.
Лингвопалеонтология методсö тöдулö пыртöма франсса А.Пиктэ, сэсся тайö методнас вöдитчöмаöсь кыв туялысь суомияс: А.Альквист да О. Доннэр. Лингвогеография метод отсалöма Ф.П.Кеппенлы тöдмавны фин-йöгралысь вуж му. [[Нинпу]] да [[
Модяр туялысь [[Шебештен Ирен]] чайтöма: фин-йöгра вуж йöз овлöма Эвропа войвылын, сылöн рытыввыв суйöрыс вöлöма [[Сукöн]] ю, а лунвылыс – öнiя [[Перым]] кар гöгöрын. Таысь кындзи, Шебештен И. йöзöдöма вель зумыд уджъяс фин-йöгра кывъясын öтмоза юргысь чери да пу нимъяс йылысь. Пыдiсянь лингвопальöнтологъя кыввор видлалöм бöрын модяр академик [[Хайду Петэр]] выльног гöгöрвоöдic фин-йöгралысь вуж мусö. Сы чайтöм серти, издорса да фин-йöгралысь подув му корсигöн колö тöд вылын кутны пармаын быдмысъ пу нимъяс:
* '''коз''' = соми ''kuusi'', cами ''guossä'', мд. ''куз'', мр. ''кож'', одм. ''кыз'', мс. ''kawt'', х. ''xut''; нен. ''xādi'', эн. ''kadi'', ня ''kua'', cк. ''kūt'', км. ''kơd'' < изд. *''kowse''
* '''суспу''' = одм. ''susоpu'', мс. ''tāt'', x.. ''teγet''; нен. ''tide'', ск. ''tĭtĭ'', км. ''tēdeη''; к. ''суспу'' < изд. *''sĭkse''
* '''ньывпу''' = мp. ''nulgo'', одм. ''ńĭl-pu'', мс. ''ńulĭ'', х. ''ńălki''; ск. ''ńulgo'', км. ''nelga'' < изд. *''ńulka''
* '''ниа''' = мс. ''ńix'', х. ''näηk'' < ч-й.*''näηe''
* '''сирпу''' (вяз) = соми ''salava'', мд. ''säli'', мр. ''šol'', мдр. ''szil'' < ч-й. *''śala''
Европа шöрса вöръяс – сораöсьджык, сэнi быдмöны коръя пуяс: [[
= Öшмöсъяс =
Визь 296:
[[ka:ფინურ-უგრული ენები]]
[[ko:핀우그리아어파]]
[[koi:Чудь-йöгра кыввез]]
[[la:Linguae Finno-Ugricae]]
[[lt:Finougrų kalbos]]
| |||