|
'''Эстония''' ([[Эст кыв|эст]] ''Eesti''; '''Эст Республика''', ''Eesti Vabariik'') тайö [[республика]] [[Европа]]ын. Эстониялöн юркар тайö [[Таллинн]] ([[Эст кыв|эст]] ''Tallinn'').
Эст му (эст ног ''Eesti'', рочöн ''Эстония'', инглиш ног ''Estonia''), каныслöн тыр нимыс ''Эст Республика'' (эст ногöн ''Eesti Vabariik''). Тайö асшöр канму Войвыв [[Европа]]ын [[Балты саридз]] дорын. Войвылын сiйö петö [[Соми куръя]] дорö, рытыввылын Балты вадорö, лунвылын межаасьö [[Латвия]]кöд (суйöрыслöн кузяыс 343 км), асыввылын [[Роч му]]кöд (338,6 км).
Эст мулöн мувывторыс 45,227 км2 ыджда, олысьыс – матö 1 млн. 341 сюрс морт (2007’ воын). Канмуыс юкöма 15 мутасö (maakond). Юркарыс Таллинн (эст ногöн Tallinn), кöнi олö 400 сюрс кымын морт. Мукöд ыджыдджык каръяс – Тарту, Нарва, Кохтла-Ярве, Пярну.
Эст муыд босьтöма асшöрлун 1918’ урасьöм 24’ лунö, эськö 1940-41’ да 1944-1991’ воясö вöлöма сöветъяс улын, а 1941-1944’ воясö – немеч улын. 1991’ моз 20’ лунсянь бара асшöрлуна. Каналан кывйыс – эст кыв (eesti keel). Талун Эст муын – уна ютыра ставöн бöръяна юралöм, эм 4 вося парламент (Riigikogu), юралысь (öнi Тоомас Хендрик Ильвес) да веськöдланiн. 1991’ восянь Эст Республика пырö Öтувтчöм войтыръяс котырö, а 2004’ восянь Эвропаса йитчöмö да НАТО-ö.
== Мувывтор ==
ЭстонияЭст му — уна юа–тыаюа-тыа да дiа му. 15 сюрс во сайын сiйö мездмис йиысь да [[Балтика]]Балты саридалöнсаридзлöн гыяс улысь. Öнi танi паськыд коръя вöръяс вежмасьöнывежласьöны лыска вöръясöн, 40% муыс гöран муяс улын. Вöръясын эм быдсяма пемöсыс, но медуна олö косуля да кöч. Кöдзан культураяс пиысь медъёна быдтöны шобдi да рудзöг. ЭстонияынЭст муын быдмöны каштан да кольтусь куст, но тасянь войвывланьджык – оз нин. Ставнас ЭстониялöнЭст мутасысмулöн мувывторыс – матö 45 сюрс км2. Сора тöлысьын шоныдыс шöркодя овлö +17, урасьöм тöлысьын –6– 6 кöдзыд.
Дiыс Эстонияын – 1500 кымын, медыджыдыс – [[Сааремаа]], кöнi лада саридз климат понда олö уна гежöд быдмöг. Медджуджыд кырйыс Эстонияын – 318 метра джуджда Ыджыд Мунамяги, сыысь ыджыдыс БалтикаынБалты дорын абу.
== Йöзыс ==
ЭстонияынЭст муын олö 1,35 миллион морт, шöркодя – 30 мортöн пайö быд км2–ынкм2-ын. Медгырысь каръяс – 400 сюрс олыся [[Таллинн]], 100 сюрса [[Тарту]] да 67 сюрса [[Нарва (кар)|Нарва]]. Олысьяс письыс [[Эстонечьяс|зстонечьяс]]эстъяс артмöдöны 69%, [[Рочьяс|рочьяс]] – 26%, [[Украинечьяс|украинечьяс]]украинасаяс – 2%. [[Шведъяс|Шведъяслöн]]Свенъяслöн да ингерманландечьяслöнингерманландсалöн эм культура автономия.
== Каръяс ==
== Экономика ==
Выльысь асшöрлунасьöмыс ёна öддзöдiс ЭстониясаЭст муын экономикалысьовмöсыслысь лыбöм–сöвмöмсöлыбöм-сöвмöмсö. Шöркоддьöм удждоныс öнi 800 USD, кытысь чинтöны 22% вот. Удж сетысь мынтö 33,3% социальнöййöзкостса да уджтöмалануджтöмъяслы отсасьöм могысь вот, вузöсысь да мукöд могмöдöмысь босьтöны 18% вот. Вузасьöм–ньöбасьöмысВузасьöм-ньöбасьöмыс медбура сöвмö [[ФинляндияСоми му|ФинляндиякöдСоми мукöд]], [[ШвецияСвен му|ШвециякöдСвен мукöд]] да [[ГерманияНемеч му|ГерманиякöдНемеч мукöд]]. ЭстониялöнЭст мулöн медыджыд инвесторысинвесторъясыс Швеция– свенъяс, Эстонияса овмöсö сылöннайö пуктöмапуктöмаöсь 3,35 миллиард EUR, ФинляндиялöнСомияслöн инвестируйтöма 1,75 миллиард EUR, [[АмерикаАмерикаса Öтувтчöм Штатъяс|АмерикалöнАмерикаса Öтувтчöм Штатъяслöн]] — 377 миллион EUR. Ачыс ЭстонияысЭст муыс медуна сьöм пуктöма [[ЛитваЛетува|ЛитваöЛетуваö]] (405 миллион EUR) да [[Латвия|Латвияö]] (340 миллион EUR).
== Важвылöм ==
|
