Зимстан (Кулӧмдін район)

Зимстан (рочӧн Зимстан) — Коми Республикаса посёлок, Кулӧмдін районысь Зимстан сикт овмӧдчӧминса шӧрсикт.

Зимстан Зимстан
Му:	Рочму
Статус:	посёлок
республика:	Коми республика
район:	Кулӧмдін район
Медводдза казьтыштӧм:	1931
Инлыдпасъяс:	0°00′ в. п. 0°00′ а. к.0° в. п. 0° а. к. 0, 0
Официал кыв	коми, роч
Олысьяс	1537 морт (2007)
Час кытш:	UTC+3+3
Телефон код:	+7 8 2137
Пошта индӧс:	168082
Автомобиль код:	11, 111

География

Кулӧмдін юрсиктсянь Зимстанӧдз 70 км. Зимстансянь Фролов грездӧдз 30 км, Климов грездӧдз 17 км, Лӧгинъяг посёлокӧдз — 8 км.

История

Посёлок овмӧдӧмлӧн эм куим тшупӧд. Быдӧн на пиысь посёлоклӧн историяын лӧсялӧ урчитӧм кадколастлы да торъялӧ овмӧдчӧм йӧз чукӧрлӧн вежсьӧмӧн да Зимстанса олысьяслӧн лыд содӧмӧн.

Медводдза этап

ХХ-ӧд нэмлӧн 1931–50-ӧд вояс заводитчӧм. Мырдӧн овмӧдӧмаяслӧн посёлок.

Овмӧдӧмыс йитчӧма «кулакъясӧс» мырдӧн овмӧдӧмкӧд. Торъя посёлок Зимстан вӧлі лӧсьӧдӧма 1931-ӧд воын, «кулакъясӧс ыстӧм» медводдза гы дырйи.

20-ӧд вояс помын юӧртісны ӧддзӧм индустриализация нырвизь йылысь, та вӧсна канмулы коліс зэв уна материальнӧй да йӧз ресурсъяс. Донтӧм уджалан вына лагеръяс да мырдӧн овмӧдӧминъяс лӧсьӧдӧм отсӧгӧн индустриализация дырйи вӧлі пӧртӧма мог — тайӧ вӧр-ва озырлун видлалӧм-перйӧм. Тані, дерт жӧ, мунӧ сёрниыс вӧр промышленносьт йылысь.

Водзын мырдӧн овмӧданаяслӧн Зимстан посёлок вӧлі Сов ю дорын, ӧнія посёлоксянь 2 км ылнаын. Ӧні тайӧ иныс шусьӧ Важ Зимстанӧн. Посёлок артмӧмыс йитчӧма сідз шусяна «кулакъясӧс ыстӧмкӧд». Тані овлісны кулакалӧм крестьяна, кодъясӧс ыстылӧмаӧсь Воронеж обласьтысь, Белоруссияысь, татчӧ тшӧтш веськавлісны Волгабердса немечьяс. Коми кулакъяс тайӧ кадӧ эз ёна унаӧн вӧвны.

Со кыдзи казьтылӧны пӧрысь йӧз тайӧ кадся олӧм йылысь. Миянӧс вайисны обоз вылын да чеччӧдісны сьӧд вӧр шӧрӧ тӧвнас. Прупт юлӧн зӧм берег вылын кодйисны му керка. Тшыгъялӧм да кӧдзыд вӧсна куліс уна йӧз. Шойнаыс вӧлі матын, 300 м ылнаын Важ Зимстансянь. Заводитчис пӧрӧс. Медводз гуавлісны торъя гуясӧ, а сэсся кодйисны ӧти гу и эз нин тыртлыны сійӧс муӧн, сы вӧсна мый йӧзыс кувлісны пӧшти быд лун. Арнас, кор мунлісны вотӧс-тшакла, унаӧн бӧрсӧ эз волыны, кувлісны вӧрас омӧльтчӧмысла. Сэсся тулыснас аддзавлісны шойяссӧ.

Воӧмсяньыс пӧшти пыр жӧ мужичӧйяс заводитісны дасьтыны вӧр. Зимстансянь 2–3 км ылнаын аддзисны вына му, крестьянин сямыс да овны кӧсйӧмыс выныштӧдісны йӧзсӧ корсьны кынӧмпӧт — вӧчлісны му да кӧдзлісны сю.

Сӧмын 3–4 во мысти овмӧсныс кутіс лад вылӧ воны. Зимстанын лӧсьӧдісны изанін, вый вӧчан завод. Тӧдчис крестьянинлӧн кужӧмлун-сямыс.

Мырдӧн овмӧдігтырйи чужлісны и ас преданньӧяс. Студеникина Нина Ивановналӧн мамыс тӧд вылӧ уськӧдіс, мый кор мунісны обознас, сувтлісны Керчомъяӧ (сэні сылӧн мамыс овліс). На керкаын узьӧма ӧти ыстӧм семья. Керчомса олысьяс сетӧмаӧсь нянь, картошка, косьтӧм яй. Аттьӧалӧм пыдди ыстӧмаяс козьналӧмаӧсь «Зингер» вурсян машинка, зэв донатор, но тшыгъялысьяслы няньысь донаджыкыс нинӧм эз вӧв! А со тешкодь лоӧмтор: ыстӧмаяс нӧшта кольӧмаӧсь кӧйдыс. Олысьяс кӧдзӧмаӧсь найӧс, быдмӧма мыйкӧ зэв кузьтор, ыджыд да веж, вӧлӧмкӧ, тайӧ ӧгурчи.

Дзонь кадкотырлӧн ыджыд шогкӧд ӧттшӧтш лолісны и торъя йӧзлӧн шогъяс. Самарина Раиса Александровна (1938-ӧд воӧ чужлӧм), тӧдліс Пелагея Ивановна Гостеваӧс и сійӧ сылы висьтавлӧма, мый кор сійӧ вӧвлӧма кагаӧн да семьяыскӧд овлӧма му керкаын, сылӧн вӧлӧма вок. Ӧтчыд сылӧн мамыс пӧжалӧма пызьысь да ваысь сӧчӧн. Сэки вокыс ёна висьӧма, и сійӧ (Пелагея Ивановнаыс) мӧвпалӧма сы йылысь, медым вокыс куліс да сылы эськӧ вичмис унджык сӧчӧн. Тайӧ повзьӧдлана вӧвлӧмторйыс зэв бура петкӧдлӧ дзескӧдана политикалысь медшӧр принципсӧ — мортӧс кедзовтӧм, сылысь мортлунсӧ пӧдтӧм, сы пытшкысь бур сямсӧ увтыртӧм да омӧльторсӧ сӧвмӧдӧм! Кымынысь бӧрыннас Пелагея Ивановна яндысис да кевмысис аслас мӧвпъясысь!

Но весиг татшӧм немортногса гӧгӧртасын морт зільӧ видзны ассьыс мывкыдлунсӧ, водзсасьӧ судьбалы. Такӧд йитӧдын колӧ казьтыштны Пелагея Ивановна рӧдвужлӧн олӧмсьыс лоӧмтор. Найӧ зілисны вежны ассьыныс судьбасӧ: Пелагея Ивановна да Николай Митрофановичлӧн вокъясыс пышйисны вӧр кылӧдӧм дырйи. Вӧрсӧ кылӧдлісны Сыктывкарӧдз. Николай Митрофановичлӧн вокыс — Алексей Митрофанович пышйис Сибырӧ, Томск карӧ, Тимирязевка дачаса посёлокӧ. Медводз ветлӧдліс-корысяліс поездъясті, сьыланкывъяс сьыліс, тадзи нажӧвитіс сьӧм олӧм вылас. Ӧнія кад кежлӧ сы йылысь нинӧм абу тӧдса. Пелагея Ивановналӧн вокъясыс тшӧтш пышйисны. Гостев Федор Иванович Воронеж обласьтын, а Владимир Иванович Севастопольса Орлинӧй посёлокын.

Сьӧкыд олӧм, вынысь вывті удж да увтыртанапырысь видзӧдӧм мырдӧн овмӧданаяс вылӧ — тайӧ помка, мый вӧсна налӧн вӧлі лёк видзӧдлас Сӧвет власьт вылӧ. Найӧ весиг эз дзеблыны ассьыныс лёкалӧмсӧ власьт вылӧ. Мырдӧн овмӧдчанінъяс дорвыв прӧверяйтігӧн, сельхозуджъяс да Сӧвет власьт йылысь юалӧмъяс вылӧ найӧ вочавидзлісны: «Лёк. Уджалам огӧ аслыным». Тані жӧ пасйӧдъяс налӧн, коді нуӧдліс прӧверкаяссӧ: «Политика да мывкыдлун видзӧдласъясныс омӧлиникӧсь, шуӧны, арӧдз пӧ ставным згинитам, Сӧвет власьт вылӧ видзӧдӧны лӧгпырысь».

Важ Зимстан посёлок вӧлі Керчомъяса сиктсӧветлӧн администрация улын.

1946-ӧд воын посёлокын рочьясыс вӧлі 40%, белорусъяс — 35%, немечьяс — 10%. Война бӧрын мырдӧн овмӧдӧмаяслы сетісны позянлун бӧр мунны чужан муас, унджыкыс пыр жӧ и мӧдӧдчисны гортланьныс. Тадз, 1946 да 1949 вояс костӧ став белорусыс, а тайӧ 12 овмӧс 32 овмӧсысь, да рочьяс, а тайӧ 15 овмӧс, мӧдӧдчисны чужан муас. Сідз, 1946-ӧд воӧ Зимстан посёлоклӧн историяыс вуж выйӧ вежсис: коли сӧмын 3 овмӧс, кӧні оліс 15 морт. Збыльысь кӧ шуны, Важ Зимстан бырис.

Донъявны кӧ мырдӧн овмӧдӧмаяслысь канму войвыв регионъясын экономика сӧвмӧдӧмӧ пуктӧм пайсӧ, то колӧ пасйыны, мый тайӧ донъялӧмыс оз вермы лоны ӧти пӧлӧса. Мырдӧна удж — тайӧ абу сӧмын экономика боксянь тшупӧд, но и политика, мывкыд боксянь. Экономика ӧддзӧмлӧн доныс, видзӧдны кӧ сы вылӧ «мортӧс муртӧсалӧмӧн», лоӧ вывті ыджыдӧн. Быдпӧлӧс воштӧмъяс (веськыд и абу веськыд) мырдӧна миграцияысь, дерт жӧ, ыджыдӧсь.

Мӧд этап

ХХ-ӧд нэмлӧн 50-ӧд вояс заводитчӧм — 70-ӧд вояс. Пруптса вӧрпромхоз.

50-ӧд вояс заводитчигӧн пансис выль этап Зимстанлӧн историяын, выль инын нин, Прупт ю берег вылын, сэні, кӧні сійӧ ӧні эм. Посёлокын олысьяслӧн лыдыс кутіс содны, и дзоньнас кӧ, 60–70-ӧд вояс йитчӧмаӧсь ӧдйӧ сӧвмана вӧр дасьтӧмкӧд да Зимстан вӧрпромхозӧ уна том йӧзлӧн оргнабор серти нажӧтка корсьӧм могысь локтӧмкӧд. Локтӧмаяслӧн шӧр арлыдыс — 23–25 ар, тайӧ мужичӧйяс, пырджык гӧтыртӧмӧсь. 1965-ӧд вося юӧръяс серти Зимстанын олысьяслӧн войтырсикас чукӧрыс вӧлі татшӧм: рочьяс — 56%, украинечьяс — 14%, чувашъяс — 8%, 1-2 овмӧсын олысь литвасаяс, тотара, тайӧ жӧ кадколастӧ воӧны и коми йӧз — 18%.

Разнӧй войтырсикаса мужичӧйяс да нывбабаяс тшӧкыда кутісны гӧтрасявны. Тайӧ сетӧ миянлы позянлун шуны Зимстан посёлоксӧ збыль интернациональнӧйӧн.

Асшӧра Пруптса ЛПХ вӧлі артмӧдӧма 1959-ӧд воын. 1958-ӧд воын сетісны электричество неыджыд би станциясянь (движоксянь). Тайӧ станциясӧ лун кежлӧ нулісны вӧрӧ, медым уджавны электропилаясӧн, а рытнас бӧр вайлісны посёлок югзьӧдӧм могысь. Буретш 1958-ӧд восянь заводитчис вӧркералысьяслы уна оланінъяс стрӧитӧм. Тайӧ лоӧмторъясыс отсалісны 1963-ӧд воын Зимстан посёлоклы петны Керчомъя сиктсӧвет улысь да лоны асшӧра сиктсӧветӧн.

Зимстан лоис асшӧра административнӧй шӧринӧн, Пруптса ЛПХ-лӧн шӧринӧн, заводитчӧны посёлоклӧн дзоридзалан вояс.

Коймӧд этап

ХХ-ӧд нэмлӧн 70–90-ӧд вояс — Зимстанӧ коми йӧзлӧн («ичӧт грездъясысь» петысьяс) массӧвӧя овмӧдчӧм, Прупт сиктсӧветса шӧрин.

Тайӧ воясӧ коми йӧз Зимстанӧ вуджӧны матысса грездъясысь, кодъяс лыддьыслісны аскиа лунтӧмӧсь (грездъясыс). Социально-экономическӧй ситуация ӧтувъя лёкмӧмкӧд йитӧдын, вӧр посёлокса олысьяслӧн лыдыс зэв ӧдйӧ содіс. 1980-ӧд вояс гӧгӧрӧ 70% Зимстанса олысьяс пиысь вӧліны комияс. Габов грездысь сӧмын 1975-ӧд воын воис 5 овмӧс, а тайӧ 15 морт. Татчӧ вуджисны Яков, Фролов, Климов, Люблин грездъясын олысьяс.

1976-ӧд вося декабр 28-ӧд лунӧ Зимстан лоис Пруптса сиктсӧветлӧн шӧринӧн. Вӧр дасьтӧмлӧн ыдждаясыс тайӧ кадколастӧ зэв ёна содісны. Сӧмын ӧти механизируйтӧм участок вылын, кӧні уджаліс 12 машина, дасьтіс вонас 360 сюрс кубометр вӧр пу, а уджаліс сэні сӧмын 20 морт. Овмӧс пыр ыдждаммӧдісны. Буретш тайӧ кадколастӧ 7 ичӧтик вӧрпункт ӧтувтісны ӧти ыджыдӧ, тайӧ сетіс позянлун дасьтыны вӧрсӧ нӧшта на унджык. Тайӧ воясӧ вӧрпромхоз странаын вӧлі медбуръяс пиысь ӧтиӧн.

1972-ӧд восянь вӧпромхозӧн юрнуӧдӧ посёлокын нималана да пыдди пуктана морт — Терлецкий Матвей Николаевич. Челядьдырыс сылӧн коли Украинаын, пыравліс велӧдчыны военнӧй училищеӧ, но ковмис шыбитны сійӧс семьяпытшса помкаяс вӧсна. Томдырйиыс вӧр дасьтӧмъяс йылысь эз и тӧдлы, ӧд Украина — канмулӧн видз-му овмӧс куд. Комсомолса Райком туйдӧм отсӧгӧн велӧдчис техник-механикӧ, а сэсся комсомол путёвка серти вӧлі ыстӧма сійӧс Коми АССР-ӧ. 1956-ӧд воӧ воис Пруптса вӧрпромхозӧ вӧр дасьтӧмын том специалистӧн. Заводитіс ассьыс уджалан туйсӧ вӧр пӧрӧдысьӧн Шмидт Г. Г. юрнуӧдӧм улын — медводдза мырдӧн овмӧдӧмаяс лыдысь ӧти, вӧвлӧм «кулак». Сэки ставныс на тӧдісны инъяс, кӧні сулавлісны Воронеж обласьтысь ыстӧмаяслӧн медводдза му керкаяс. Матвей Николаевич муніс вӧр промышленносьтын уджалысьлысь став туйсӧ: вӧлі и увйысьысьӧн, и трактористӧн, и юралысь механикӧн. Вӧлі татшӧм лоӧмтор, кор Матвей Николаевич Айкатылаысь вайис трактор, а тайӧ ӧд нёльсё км. Та бӧрын сійӧн пуктісны бригадир-механикӧ.

70–80-ӧд вояс торъялӧны посёлокын олысьяслӧн лыд зумыд содӧмӧн, сідз 1970-ӧд воӧ посёлокын оліс 737 морт, 1979-ӧд воын — 1446 морт, 1989-ӧд воын — 1889 морт. 1997-ӧд воын Россия регионса 13 медбур директор пиысь М. Н. Терлецкийлы сетісны награда Парижын — «Зарни пальма вож» кыдзи Россия водзын бур вӧчӧмысь пыдди пуктӧм, кор экономика ӧтувъя киссьӧм дырйи сылы удайтчис видзны ЛПХ. Талун «Прупт» ИКК дасьтӧ 130 сюрс кубометр вӧр, ыдждаяс вӧр дасьтӧмын ёна чинісны. «Прупт» ИКК-лӧн нӧшта эм татшӧм уджаинъяс: «Дорлес» ИКК, вӧр овмӧс, пӧжарнӧй часьт, школа, культура Керка, Челядь керка, пӧрысь йӧзлы Керка, Челядь сад, больнича, Лунвыв Электросетьяс.

Ӧтуввез

• https://web.archive.org/web/20131207114011/http://xn----ttbdejohge1g.xn--p1ai/?page_id=373

Ӧшмӧсъяс

• Жеребцов И.Л. Где ты живешь: Населенные пункты Республики Коми. Историко-демографический справочник. — Сыктывкар, 2000.
• Республика Коми: Административно-территориальное деление на 1 августа 1992 г. Издание пятое. — Сыктывкар, 1992.
• Республика Коми: Энциклопедия. — Сыктывкар, 1997—2000. — Т. 1—3.
• Административно-территориальное и муниципальное устройство Республики Коми (на 1 августа 2006 г.). Издание шестое, официальное / ГУ «ТФИ РК». — Сыктывкар, 2006. — 278 с.
• Игнатов М.К. Взгляд сквозь годы. — Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 1998. — 224 с.
• Игнатов М.К. Усть-Куломский район: помни прошлое, зная настоящее, делай будущее (1620–2008). — Сыктывкар, 2009. — 366 с.
• Усть-Куломский район в годы Великой Отечественной войны. Труженики тыла / Сост. Игнатов М.К. — Сыктывкар: ООО «Коми республиканская типография», 2015. — 264 с.

Ыстӧдъяс

Зимстан сиктувса оланінъяс
Ӧнія оланінъяс: Зимстан • Климов • Лӧгинъяг • Фролов •