Туръяыб (Княжпогост район)
Туръяыб (рочӧн Онежье) — Коми Республикаын Княжпогост районысь Сьӧська сикт овмӧдчӧмин улӧ пырысь грезд.
Туръяыб Онежье | |
Му: | Рочму |
Статус: | грезд |
республика: | Коми республика |
район: | Княжпогост район |
Медводдза казьтыштӧм: | 1608 во |
Инлыдпасъяс: | |
Официал кыв | коми, роч |
Олысьяс | 78 морт (2007) |
Час кытш: | UTC+3 |
Телефон код: | +7 821 39 |
Пошта индӧс: | 169206 |
Автомобиль код: | 11, 111 |
Ним артмӧм
вежныФольклор
вежныГеография
вежныГрезд пукалӧ Емва юлӧн шуйга берегын. Туръяыбсянь Сьӧська шӧрсиктӧдз 11 км, Емва карӧдз 43 км.
История
вежны- 1608 вося дозорнӧй небӧгын гижӧма: «Погост Онежье по реке по Выми. А на погосте церковь Рождество Пречистые Богородицы, древяна... да церковь собор Архангела Михаила древяна». Вичкояс бердын олісны поп, дяк, пӧнӧмар да прӧскурня. Вичкоын уджалысьяслӧн керкаяс кындзи сиктын вӧлі 15 кресьтяна овмсӧс. Пасйӧма ӧти олысьлысь прӧзвишӧсӧ — Лебедь. Куим керка вӧлі овтӧм, сэтысь йӧзыс кулӧмаӧсь 1598 воын. Сідзкӧ сэки нин Туръяыб вӧлӧма. Тайӧ медводдза казьтыштӧм сы йылысь.
- Погостсянь неылын вӧлӧма 4 грезд: «Соломеинская», «Федьковская», «Норовская» да «Чеповская». Сёрӧнджык найӧ ӧтувтчисны Туръяыбӧ. Наын вӧлӧма 22 овмӧс, овъяссӧ абу пасйӧма. Индӧма сӧмын ӧти озыра олысьлысь («лучший») прӧзвишӧсӧ — «Волынка» (сыысь сэсся артмис «Волынкин» ов). Мукӧд кресьтянаыс вӧлӧмаӧсь гӧльӧсь («молодшие», «бобыли»). Мукӧдыс дзикӧдз гӧльмӧмаӧсь: «двор пуст Фильки Иванова, обнищал, ходит по дворам». Некымын олысьлӧн керкаыс куш, найӧ кулісны. Кыкӧн усисны Из сайӧ 1599 да 1600 воясӧ тышкасьны ветлігӧн («убиты на Югре»).
- XVIII нэм шӧрын погостын да орчча грездъясын вӧлӧма вичкоын уджалысьяслӧн да кресьтяналӧн 30 овмӧс, джынйыс на пиысь овтӧм. Найӧ кушмисны 1638—1638 воясӧ, кор Емва вожын вӧліны няньтӧм вояс; унаӧн кулісны. Эндісны быдса грездъяс, шуам, Чеповская грездын некод эз коль: «Двор пуст Якуньки Власова сына, а он умер с женою и детьми» 1639 воын; «двор пуст Анички Иванова сына Волынкина, а он умер» 1639 воын. Тшыг олӧмысь мукӧдыс пышйисны Сибырӧ: «Двор пуст Ивашка Елизарова сына, а он умер... а внук его Епифанко Иванов сшел в Сибирь» 1638 воын.
- 1678 воын Туръяыбын да орчча грездъясас вӧлӧма кресьтянаяслӧн 15 овмӧс, вичкоын уджалысьяслӧн 4 овмӧс. 15-сьыс куим кресьтяна овмӧс овтӧм: кык кӧзяин кувсьӧма, а коймӧд керкасьыс олысьыс «Федька Парфеньев сын Тарасов ... сшел кормитца, а куды про то неведомо».
- 1782 воын Туръяыб сиктын да матысса грездъясас вӧлӧма 35 овмӧс, кӧні олісны 178 мужичӧй да 130 нывбаба.
- XIX нэмын пу вичкояс пыдди кыпӧдӧма кирпичысь (Енмам Чужӧмлы сиӧм). Сійӧ вӧлі лэптӧма 1856 воын, а XX нэм пансигӧн неуна вежыштӧма да содтӧма кӧлӧкӧльня.
- 1887 воын Туръяыбын воссьӧма вичкобердса кык класса школа. 1895 вося йирым тӧлысьӧ «Вӧлӧгда епархия ведомосьтъяс» газетын гижӧма, мый школаыс Яренск уездын медбуръяс лыдын.
- 1918 воын сиктын вӧлі 131 олысь, орчча грездъясын (Гортшор, Козлорд, Катыдпом, Куавидз) — нӧшта на 500 сайӧ морт. 1926 воын тані вӧлі 50 овмӧс, 254 морт.
- 1930 воын Туръяыбын вӧлӧма: школа, бурдӧдчанін, изба-читальня, агропункт, парокод сувтанін, потребительяслӧн котыр, кресьтяналы общественнӧй отсӧг сетан комитет, милициа участок да сикт сӧвет. 1940 воын тупкӧма вичко.
- 1959 воӧдз Туръяыб вӧлі сиктӧн, Туръяыб сикт сӧветлӧн шӧринӧн. 1959 восянь — Сьӧська сикт сӧветса грезд. 1989 воын тані оліс 117 морт, 73 % — коми.
- 1995 воын грездын вӧлі клуб, библиотека, вузасянін, бурдӧдчанін, пошта юкӧн.
Олысь лыд
вежныВояс да олысь лыд | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
1782 | 1918 | 1926 | 1970 | 1979 | 1989 | 2000 | 2007 |
317 | 231 | 254 | 157 | 166 | 117 | 85 | 78 |
Медводдза овъяс
вежныКультура
вежныВелӧдӧм
вежныТӧдчана йӧз
вежны- Сенюков Василий Михайлович (1907—1975) — геолог, мусир да биару корсьысь-туялысь, геологиа-минералогиа наукаясса доктор, СССР-са канму премиа кыкысь босьтысь.
Тӧдчана эмторъяс
вежныӦтуввез
вежныӦшмӧсъяс
вежны- Жеребцов И.Л. Где ты живешь: Населенные пункты Республики Коми. Историко-демографический справочник. — Сыктывкар, 2000.
- Республика Коми: Административно-территориальное деление на 1 августа 1992 г. Издание пятое. — Сыктывкар, 1992.
- Республика Коми: Энциклопедия. — Сыктывкар, 1997—2000. — Т. 1—3.
- Административно-территориальное и муниципальное устройство Республики Коми (на 1 августа 2006 г.). Издание шестое, официальное / ГУ «ТФИ РК». — Сыктывкар, 2006. — 278 с.
Тайӧ гижӧдыс помавтӧм на. Тэ верман ачыд сійӧс веськӧдны да содтыны. Тайӧ пасйӧдсӧ колӧ гижны стӧчджыка. |