Байдӧг

Байдӧг (латин Lagopus lagopus; рочӧн белая куропатка) — сьӧла-тар котырӧ пырысь пӧтка, войвывса лэбач.

Ыджда да рӧм

Еджыд байдӧг — шӧрпӧлӧс тылаборда, рака ыджда кымын, топыд да кыз яя. Сьыліыс дженьыд, юрыс ичӧтик. Тӧвнас гӧн рӧмыс дзик еджыд, сӧмын бӧжыс сьӧд да еджыд дорыша. Синкымыс гӧрд, нырыс сьӧд. Гожся гӧныс гӧрдовруд, вомӧнногыс сьӧдӧн серӧдышталӧма. Тундраысь ӧтдор мыйтакӧ еджыд байдӧг олӧ и парма пытшкын — вотӧса паськыд нюръясын.

Паськалӧм

Комиын олӧ кык сикас — из выв байдӧг да еджыд байдӧг. Пармалӧн лунвыв юкӧнас паныдасьлӧны нӧшта руд байдӧгъяс. Налӧн оланіныс — степъясын. Но колян нэм пуксьӧм бӧрын заводитӧмаӧсь паськӧдчыны войвывланьӧ. 1920–30 воясӧ воӧдчӧмаӧсь Перым да Киров обласьтъясӧдз, а сэсянь вуджӧмаӧсь миянӧ. Висьталӧны, мый руд байдӧгӧс казявлӧмаӧсь весиг Сыктывкарбердса вӧръясысь.

Миян байдӧгъяс — войвывса лэбачьяс. Россияын олӧны Войкытш пӧлӧнын Кола кӧджсянь (Мурманск обласьт) Камчаткаӧдз да Сахалинӧдз. Еджыд байдӧг олӧ да быдтысьӧ тундра пасьтала, а из выв байдӧг — сӧмын Урал из гӧгӧртасын. Сылӧн лыдыс зэв этша, сы вӧсна и кыйдӧс вылӧ кыян тӧдчанлуныс пӧшти абу.

Поздйысьӧм, оласног да сёян

Кӧдздӧдӧм бӧрын байдӧгъяс ӧтувтчӧны гырысь чукӧръясӧ, а гожйӧны гозйӧн-гозйӧн. Кор тундраын лымйыс вывті джуджыд, став быдмӧгыс вевттьысьӧма еджыд эшкынӧн да байдӧгъяслы сёйнысӧ нинӧм, найӧ вуджӧны вӧра тундраӧ. Тулыснас вывтасінъяс мыччысьӧм бӧрын заводитчӧ койтан кад. Айясыс горзігтыр да борднас шлопӧдчигтыр качӧдчывлӧны сынӧдӧ. Корсюрӧ волывлӧны косьӧдз, но оз эньясыс вӧсна, а поз вӧчны бурджык места босьтӧм могысь.

Позсӧ лӧсьӧдӧны гуранторйӧ, пыдӧссӧ вольсалӧны турунӧн, коръясӧн, небыдик ньӧръясӧн. Кольксӧ пуктӧны дассянь кызьӧдз. Пӧжӧ сӧмын эньыс, пукалӧ вежон куимӧдз. Айыс поз дорас жӧ бергалӧ. Чужӧм бӧрас кайпияныс, мыйӧн сӧмын косьмыштасны, эновтӧны позсӧ да вӧтлысьӧны мамыс бӧрся. Сыкӧд кӧ мыйкӧ лоас, йылӧмсӧ дӧзьӧритӧ-быдтӧ айыс. Пӧткӧдчӧны байдӧгъяс сӧмын быдмӧг сёянӧн, кокалӧны бадь пулысь гаръяссӧ, коръяссӧ, выль петасъяссӧ. Байдӧгъяслӧн яйыс чӧскыд. Кыйӧны найӧс ёнджыкасӧ петляясӧн да лэчьясӧн. Важӧн ӧти вося кыйдӧс лыдыс артавсьылӧма сё сюрсъясӧдз, а ӧні некымын пӧв этшаджык.

Рӧдвуж кыв вылын

Перымса комияс пӧткасӧ шуӧны «бадьӧгӧн», а удмуртъяс байдӧг кывсӧ оз тӧдны, найӧ вӧдитчӧны асланыс нимъясӧн: «кыр курег», «кыр сяла» (комиӧдны кӧ, «дикӧй курӧг» да «степса сьӧла»). Туялысьяс «байдӧг» кывсӧ петкӧдӧны ӧти вужйысь манси «пальтя» («тар») да венгр «файд» («дозмӧр») нимъясысь. Чайтӧны, мый важ йӧз найӧс лӧсьӧдлӧмаӧсь ӧтувъя финн-йӧгра кадӧ, нёль-ӧ-вит сюрс во сайын.

Ӧшмӧсъяс

Ракин А.Н. Вӧр-васа олысьяс. — Сыктывкар: Анбур, 2017. — 240 л.б.