Кейзерлинг Александр Андреевич
Кейзерлинг Александр Андреевич (нем. Alexander Friedrich Michael Lebrecht Nikolaus Arthur, Graf von Keyserling; 1815—1891) – естествоиспытатель, общественнӧй удж вӧчысь, медводдза геолог, коді туялӧма Печора вож.
Олан туй
вежныЧужӧма 1815-ӧд вося моз тӧлысь 27-ӧд лунӧ Курляндия губернялӧн Тальсен уездса Кабил вӧлӧсьт улӧ пырысь Кабилленын (ӧні – Латвия). Челядь дырйиыс да том дырйиыс олӧма бать-мамыслӧн имениеас. Бура кужӧма ворсны пианиноӧн. 1833-ӧд воын пырӧма велӧдчыны Берлин университетӧ, кӧні медводз велӧдӧма право, а сэсся естественнӧй наукаяс. Та кадӧ жӧ ёртасьӧма Отто Бисмарккӧд, коді сёрӧнджык лоӧма Германия империяса канцлерӧн.
1835-ӧд воын ветлӧма туясьны экспедицияӧн Карпат гӧраясӧ да йӧзӧдӧма зоологияысь удж.
Университет помалӧм бӧрын немеч кыв туялысь Вильгельм Гумбольдт вӧзйӧм серти Кейзерлинг мӧдӧдчӧма Петербургӧ да 1840-ӧд воын сійӧс ыстӧмаӧсь туявны Фин заливлысь Эстлянд берегсӧ.
Кулӧма 1891-ӧд вося ода-кора тӧлысь 8-ӧд лунӧ Эстлянд губерняса Райкюль имениеын.
Коми муӧ волӧм
вежны1840-ӧд воын натуралистӧн медводдзаысь волӧма экспедицияӧн Коми муӧ, кор вӧлі туялӧны Россиялысь мупытшса озырлунъяссӧ. Тайӧ туялӧмсьыд да воддза уджъяссьыс сылы сетӧмаӧсь Берлин университетса докторлысь ним.
1841-ӧд воын англияса геолог Р. Мурчисон да Э. Вернейлялӧн экспедицияын тӧдмалӧма Россияса европейскӧй юкӧнлысь геология тэчассӧ.
1843-ӧд воын П.И. Крузенштернкӧд ӧтвылысь веськӧдлӧмаӧсь экспедицияӧн да туялӧмаӧсь Печора вожлысь геологиясӧ да топографиясӧ. Коми муӧ медводдзаысь волігӧн налӧн маршрутыс вӧлӧма татшӧм: Визин, Сыктыв да Эжва юяс, Печора да сылӧн вожъяс — Ылыдз, Войвыв Мылва, Егра-Ляга да Изьва. Ветлӧма Урал из вылӧ (Сабля из), лэччӧма Печора ю горув, вуджӧма Тиман тундра да воӧдчӧма Бармин Носӧдз. Бӧрсӧ бергӧдчӧма тадзи: Печора, Изьва, Уква, Емва да Эжва юясті Усть-Сысольскӧдз. Туялысьяс лӧсьӧдӧмаӧсь Тиман кряжлысь геологическӧй мусерпас — тайӧ вӧлі Рочмуын медводдза геологическӧй мусерпасъяс лыдысь.
Геолог да палеонтолог А. А. Кейзерлинглӧн да военнӧй моряк капитан-лейтенант П. И. Крузенштернлӧн Печора ю кузя экспедицияыс нюжалӧма куим тӧлысь чӧж. Тайӧ ветлігас аддзӧмаӧсь Соплеск ю вылысь изшом, Емва да Пижма бокысь — гипс. Медводдзаясӧн лӧсьӧдӧмаӧсь кряжлысь медводдза мусерпас, кодӧс Кейзерлинг шуӧма Тиманӧн. Та кындзи, Кейзерлинг вӧлӧма Уква ю вылын да медводдзаӧн юӧртӧма Укваса мусир петанін йылысь.
Ветлӧм бӧрас 1846-ӧд воын вӧлі йӧзӧдӧма Печора ковтыслӧн медводдза мусерпас, мыйӧн дыр кад чӧж сэсся вӧдитчисны туялысьяс. Экспедиция вӧлі котыртӧма сьӧм министерство да горнӧй инженеръяслӧн Корпус. Таӧдзыс воддза мусерпасъясыс Коми мунымӧс вӧлі серпасалӧны ылӧсас, эз лӧсявны географическӧй координатъяслы. Усть-Сысольск кындзи мукӧдыслы абу вӧлі индӧма широта да долгота. Кейзерлинг да Крузенштерн йӧзӧдісны 1846-ӧд воын «Научные наблюдения при поездке в Печорский край». Тайӧ уджсьыс налы вӧлі сетӧма Демидов премия.
Небӧгъяс
вежны- Notiz uber Verbreitung der Geognostischen Formationen im europaeischen Russland // Bulletin de la Societe imperiale des naturalistes de Moscou. 1841. T. 14. № 4 ( J. H. Blasius ӧтвылысь);
- Die Wirbelthiere Europas, F. Vieweg und Sohn. — Braunschweig, 1840. (Иоганн Генрих Блазиускӧд ӧтвылысь).
- Wissenschaftliche Beobachtungen auf einer Reise in das Petschoraland. — СПб, 1846. (рочӧн: Научные наблюдения при поездке в Печорский край)
- Fossile Mollusken. — St. Petersburg, 1848.
- Genus Adiantum L. Recensuit Alexander Keyserling… — St. Petersburg, 1875.
Ошканпасъяс
вежныӦшмӧсъяс
вежны- Шмидт Ф., Никитин С. Граф Александр Андреевич Кейзерлинг (Некролог) // Известия Геологического комитета. 1891. Т. 10.
- Райков Б. Е. А. А. Кейзерлинг, русский геолог-эволюционист // Бюллетень Московского об-ва испытателей природы. 1954. — Т. 59. (Отдел геологический. Т. 29. Вып. 1)
- Потолицын В., Фишман М. Кейзерлинг Александр Андреевич // Республика Коми. Энциклопедия: в 3-х т. — Сыктывкар, 1999. — Т. 2. — С. 71.
- Историческая хроника. Республика Коми с древнейших времен / И. Л. Жеребцов, М. В. Таскаев, М. Б. Рогачев, Б. Р. Колегов. — Сыктывкар: Коми кн. изд-во, 2002. — С. 50.
- Коми Республикаса Национальнӧй небӧгаин
- «Промышленное освоение Коми края» сайтын Кейзерлинга-Крузенштерн экспедиция йылысь