Кутш

Кутш (латин Aquila; рочӧн орёл) тайӧ лэбач. Кутшъяс — варышъяс котырын медся гырысь лэбачьяс. Комиын паныдасьлӧ кык сикас кутш. Ӧтиыс ыджыдджык, кодӧс туялысьяс шуӧны беркутӧн, мӧдыс ичӧтджык — сiйӧс нимтӧны подорликӧн. Кыкнан сикас кутшсӧ пасйöма Гӧрд небӧгӧ, шоч тыла-бордаяс лыдӧ пырöны да. Сы вӧсна найӧс лыйлыны оз позь.

Кутш

Ыджда да рӧм

Ыджыд кутшлӧн сьӧктаыс овлывлӧ нёль килограммӧдз, вывтырыслӧн кузьтаыс — 90 сантиметрӧдз, а шеныштӧм бордйыслӧн пасьтаыс кык метр сайӧ. Тушаыслӧн гӧн рӧмыс лэбачыслӧн пемыдперкаль вевъя, бӧж йылыс сьӧдов, нырыс, гырысь ёсь гыжъясыс сэтшӧмӧсь жӧ. Синмыс зарниа гӧрдовруд.

Оланін

Тӧвйӧ и гожй пыр ӧтилаын, ылi муясӧ вешйывтӧг. Радейтӧ кушинъяс да паськыд эрдъяс, кытысь перйӧ аслыс да быдтасъясыслы кынӧмпӧтсӧ. Мича лунъясӧ шлывгӧ-бергалӧ сӧстӧм енэж пыдӧсын, бордъяссӧ быттьӧ оз и лайкнитлы. Качӧдчывлӧ сэтшӧм вылӧдз, мый весиг сы вылӧ видзӧдысьяслӧн синныс оз кут аддзыны. Лэбалiгас ыджыд кутш торъялӧ мукӧдсьыс сiйӧн, мый бордтыв помъясыс паськӧдӧм чуньяс кодьӧсь.

Паськалӧм

Кӧть и шоч лэбач ыджыд кутшыд, но олӧ-вылӧ уналаын: Европаын, Азиялöн войвыв муясын, Войвыв Америкаын. Коми муын поздысьӧны-быдтысьӧны Печоралӧн да мукӧд лунвывджык юяслӧн ковтысъясын, казявлывлӧмаӧсь тшӧтш тундраысь да вӧра тундраысь.

Поздйысьӧм да оласног

Познысö тэчӧны пуяс вылӧ кыз увъясысь да кос турунысь, пасьтаыс и кузьтаыс ӧткодь — кык метр. Ӧти познас вӧдитчоны нэм чӧжныс, сӧмын кадысь кадӧ выльмӧдышталӧны-дзоньталыштӧны. Ода-кора тӧлысьӧ эньыс пуктӧ пӧжны ӧти либӧ кык кольк, зэв шоча куимӧс. Найӧ кык пӧв гырысьджыкӧсь курӧглӧн дорысь, еджгов няйт ромаӧсь да гӧрдов чутъясаӧсь. Пӧжсян кадыс кыссьӧ тӧлысьӧн-джынйӧнӧдз, сэки позъяс пукалӧны гознан лэбачыс. Пияныс чужӧны еджыд гӧнаӧсь да восьса синъясаӧсь, но сӧвмӧны надзӧникӧн, оз чожа — верстяммӧм выйӧдз воӧны да эновтӧны познысӧ сӧмын арланьыс — кӧч тӧлысь помын. Пӧткӧдчӧны ыджыд кутшъяс яг выв гырысь пӧткаясӧн (дозмӧръясӧн, таръясӧн, сьӧлаясӧн) да ва выв лэбачьясӧн. Уськӧдчывлӧны уръяс, кӧчьяс вылӧ, тшапнитлывлӧны да кыпӧдлӧны енэжӧ весиг ручӧс. Кыйдӧссӧ казялӧм бӧрын тайӧ яй сёйысь лэбачыс топӧдӧ бордъяссӧ да из моз вылiсянь веськыда сатшкысьӧ сы вылӧ.

Рӧдвуж кывйын

Ыджыд кутшӧс кӧнсюрӧ шуӧны тшӧтш чань кутшöн. Ним сертиыс кӧ, лудын йирсьысь нёньпом чаньлысь на вермас ловсӧ босьтны. Тайӧ коми нимыслы лӧсялӧ удмуртъяслӧн «чуньыкуш». Мӧд нимыс, мыйӧн найӧ вӧдитчöны беркутӧс пасйӧм могысь, — ӧрдзи, кодi коми йӧзлы абу тӧдса. Перымса комияс миян моз жӧ шуӧны ыджыд кутшӧн.

Ачыс кутш кывйыс зэв важся, сылы лӧсялана весьтасъяс эмӧсь кыдзи матыс, сiдзи и ылыс рӧдвуж кывъясын: перымсалӧн — «кутш», финнъяслӧн — «котка», марилöн — «кучкыж», мордвалöн — «кучкан» да с.в.

Ӧшмӧсъяс

• Ракин А.Н. Кутш // Би кинь, 2013. — 9 №.