Тюксей
Тюксей (латин Sturnus; рочӧн Синьга) — утка рӧдысь ваын уялысь лэбач. Мукӧд ним: сьӧд утка, сьӧд чӧж.
Ыджда да рöм вежны
Тюксей лыддьыссьӧ ыджыд уткаяс лыдӧ пырысь пӧткаӧн. Сьӧктаыс налӧн овлывлӧ килоӧн-джынйӧнӧдз, а кузьтаыс – ветымын кык сантиметрӧдз.
Ай тюксейыс чим сьӧд рӧма. Ныр вуж діныс мылькъя, ныр розьяс бердас эм вижовгӧрд печат. Синмыс пемыдгӧрд рӧма, кокыс сьӧд.
Паськалöм вежны
Олӧ-вылӧ Европалӧн да Азиялӧн войвыв юкӧнъясас, поздысьӧ весиг Йиа саридз бердын. Парма весьтын петкӧдчывлӧ гожъянінъясас вуджигӧн да тӧвйыны бӧр лэбигас.
Оласног да поздйысьöм вежны
Коми муӧ локтӧны сьӧд уткаяс ода-кора тӧлысьлӧн мӧд джынъяс. Лэбӧны быдтысянінъясас лун и вой гырысь кельöбъясӧн. Быд кельӧбын овлывлӧ сё либӧ унджык утка. Унаӧн поздйысьӧны Печора ю ковтысын, но кызвыныс воӧдчӧны вӧра тундраӧдз да тундраӧдз. Лунвывланьӧджык кольччӧм уткаяс гожйӧны пармаса нитшка нюръясын. Быд тюксей бӧрйӧ гоз пӧвсӧ тӧвъянінас на, да найӧ ёна тӧждысьӧны ӧта-мӧд вӧснаыс. Неминучаяс дырйи айыс дыр оз эновт кулӧм либӧ лыйӧм эньсӧ.
Чужанінас воӧм бӧрас овмӧдчӧны восьсаинъясӧ — тундраса тыяс бердын либӧ лӧня визувтысь юяс дорын. Позсӧ лӧсьӧдӧны муӧ кустъяс улӧ. Пыдӧсас вольсалӧны кос турун, мый вылӧ вочасӧн содтысьӧ пӧжсян уткаыслӧн лысӧм гӧныс. Позтырас овлывлӧ 5-8 еджыд рӧма кольк. Позъяс пукалӧ сӧмын эньыс тӧлысь чӧж. Сильӧпияныслӧн чужӧм бӧрас посни котырсӧ мамыс жӧ сӧмын дӧзьӧритӧ.
Эновтӧны чужанiнсо сьӧд уткаяс арнас вель сёрӧн — кӧч тӧлысь помасигӧн либӧ йирым тӧлысь пуксигӧн. Тӧвсӧ коллялӧны Балтика да Вой саридз гӧгӧртасын. Тюксейлӧн яйыс чӧскыд, кыйсьысьяс донъялӧны сiйӧс бура. Сьӧд уткаяс – войвывса лэбачьяс, лунвыв муясын найӧ оз овны.
Сёян вежны
Сьӧд уткаяс пӧткӧдчӧны кызвыннас яя сёянӧн, быдмӧгъяс вылӧ ыштывлӧны сӧмын корсюрӧ. Радейтӧны кутавны васа небыд гагъясӧс, лёльӧясӧс. Чӧсмасьӧны и чериӧн.
Рöдвуж кыв вылын вежны
Тюксейӧн нимыс бергалӧ сӧмын удораса сёрнисикасын, роч йӧз шуӧны утка сикассӧ «синьгаӧн». Улыс эжваланьын олысьяс ногӧн — «сьӧд чӧж», мукӧд коми сёрнисикасын да литературнӧй кывйын — «сьӧд утка».
Перымса комияслы тайӧ кывйыс абу тӧдса да кыввораныс уткаыслӧн нимыс абу. А удмуртъяс тӧдӧны, кывкудъясас пыртӧмаӧсь кык ним: «сьӧд сюлы» (комиӧн: сьӧд утка) да «сьӧд тшӧж» (комиӧн: сьӧд чӧж). Кыдзи аддзам, нимъяссӧ лӧсьӧдiгӧн и комияс, и удмуртъяс тӧд выланыс босьтӧмаӧсь уткаыслысь сьӧд рӧмсӧ.
Художествоа литератураын вежны
Коми гижысь Г.Юшковысь кындзи, ёнасӧ «тюксей» кывйӧн некод оз вӧдитчы. Со мый сiйӧ висьталӧ «Кысь ме тэнӧ корся?» повесьтын утка йывсьыс: «Сэсся ӧти баржа вылысь шкиперлӧн гӧтырыс бара на кокньӧд вайыштiс сылы: Сьӧд утка кельӧб дізьгысис-пуксис Колва шӧрас, да нывбабалӧн пыр и шусис сэтчӧ: Тюксейыс!»
Öшмöс вежны
- Ракин А.Н. Тюксей // Би кинь, 2012. — 8 №.
- Россияын позвоночнӧй пемӧсъяс: Тюксей (рочӧн)