Кедвавом (Уква каркытш)

Кедвавом (рочӧн Кедвавом) — Коми республикаын Уква каркытшӧ пырысь сикт.

Кедвавом Кедвавом
Му:	Рочму
Статус:	сикт
республика:	Коми республика
каркытш:	Уква каркытш
Инлыдпасъяс:	0°00′ в. п. 0°00′ а. к.0° в. п. 0° а. к. 0, 0
Официал кыв	коми, роч
Олысьяс	228 морт (2010)
Час кытш:	UTC+3+3
Телефон код:	+7 8216
Пошта индӧс:	169337
Автомобиль код:	11, 111

Ним артмӧм

Кедвавом артмис кык кывйысь: "кедва" (ю ним) да "вом" (вежӧртас - ю дін).

География

Сикт пукалӧ Изьва юлӧн шуйга берегын. Кедвавомсянь Уква карӧдз 119 км.

История

Сиктӧ медводдзаӧн овмӧдчӧма 1763—1782 воясӧ Изьва слӧбӧдаысь (ӧні Изьва сикт) Василий Титович Рочев. Татчӧ йӧзыс локталісны и мукӧд изьва грездысь: Гамысь, Ластаысь.

Кедвавом пуксьӧма Изьва юлӧн шуйга берег вылын. Артмис 1763 – 1784 воясын. 1782 воын “Кедва ю бердын” грездын оліс дас морт (4 мужичӧй, 6 ань), 1795 воын – 26 морт. 1816 воын Кедвавомын оліс 45 морт, 1850 воын – 175 морт. Кедвавом сиктӧ татчӧ волывлісны Изьваса Гам, Ласта грездъясысь. Медбӧръяӧн 19 нэм шӧрын аслас семьяӧн (14 морт) воис Пётр Васильевич Канев. 1856 воын Кедвавомын вӧліс нин 20 овмӧс, 178 олысь (80 мужичӧй да 98 ань), а 1905 воын – 71 овмӧс, 640 олысь (325 мужичӧй да 315 ань). 1918 воын Кедвавом лоис вӧлӧсьтса шӧринӧн, кӧні вӧліны вӧлӧсьтса Управа, пошта станция, вичко, школа. 1926 воын Вылыс Кедваын вӧлі 111 овмӧс, 482 олысь (127 мужичӧй да 255 ань), а Улыс Кедваын – 22 овмӧс, 116 олысь (53 мужичӧй да 61 ань). 1970 воын Кедвавом сиктын оліс 559 морт, 1979 во кежлӧ олысь лыдыс чиніс 440-ӧдз, а 1989 воын сиктын оліс 424 морт (237 мужичӧй да 187 ань)

Олысь лыд

Вояс да олысь лыд
1782	1795	1816	1850	1859	1905	1926	1970	1979	1989	1992	2000	2010
10	26	45	175	178	640	598	553	440	424	365	340	228

Медводдза овъяс

• 1772 — Рочев Тимофей Васильевич
• 1804 -- Сметанин Артамон Ефимович
• 1810 -- Семяшкин Иван Степанович
• 1815 -- Сметанин Филипп Алексеевич
• XIX нэм шӧр — Канев Петр Васильевич

Культура

Кедва сиктын Вежа Пантелеймонлӧн вичко

Велӧдӧм

Кедвавом сиктын уджалӧ 32 №-а шӧр школа.

Тӧдчана эмторъяс

Кедвавом сиктса памятникъяс.

1) Айму вӧсна ыджыд тышын усьӧмаяслы памятник: меститчанін: Изьва юлӧн берег вылын, сиктса паркын. Сувтӧдісны 1984 вося ода-кора тӧлысь 9 лунӧ. Автор – Никифоров, художник. Заказчик – Кедвавомса сиктсӧвет. Памятниксӧ сувтӧдісны-стрӧитісны Рочев Василий Федорович, Рочев Митрофан Алексеевич, Глухов Юрий Витальевич. Ыдждаыс – 4,5x4,5x3,5.

Памятникыс артмӧ пуысь вӧчӧм кык щитысь, кытчӧ гижӧма войнаын усьӧмаяслӧн овъясыс, да вит пельӧса кодзула памятник-обелискысь. Памятник подулыс вӧчӧма кӧрт бетон плита вылын кирпичысь. Обелискыс вӧчӧма цинкуйтӧм жӧчысь. Обелисккӧд орччӧн кыкнан дорсяньыс сувтӧдісны овъяса щитъяс усьӧмаяслысь овъяссӧ гижӧмӧн. Памятниксӧ выльмӧдісны-мичмӧдісны 2005 вося ода-кора тӧлысь 9 лун кежлӧ: щитъяссӧ клеитісны зарни шыпасъяса да зарни доргӧгӧра пемыдгӧрд кабалаӧн. 2006 воын памятник гӧгӧрсӧ потшӧсалісны, пуктісны скамейкаяс, краситісны йӧрсӧ, скамейкаяссӧ да обелисксӧ. Обелиск дорас лӧсьӧдісны клумба.

2) “Кедве – 200 лет” казьтылан пас: меститчанін: сиктса клуб водзын. Сувтӧдісны 1965 вося лӧддза-номъя тӧлысьын. Авторъяс да вӧчысьяс: Горлачев Василий Иванович, Семяшкин Николай Тимофеевич. Заказчик: Кедвавомса сиктсӧветлӧн исполком. Казьтылан пас – кирпичысь да цементысь вӧчӧм неыджыд обелиск. Обелиск подулас – ӧткодь пельӧсъяса пятиугольник. Ыдждаыс: пасьтаыс – 100 см., джудждаыс – 200 см. Памятник вылын гижӧд: “Кедве 200 лет 1765 – 1965г.г.”

3) Афганистанын кувсьӧм салдат Ю. Стефановичлы казьтылан пӧв, мый ӧшӧдӧма школа банын (1989 во).

Эшмесса пещера

Еджыд Кедва юлӧн вож дорын Эшмесса пещерасӧ (Ӧш-мӧс) Россияса Президентлӧн индӧдӧн пыртӧма ставроссияса тӧдчанлуна история да культура озырлун объектъяс лыдӧ. Тайӧ – “Жертвенное место – Эшмесская пещера” археология памятник. Комияс важӧн юрбитлісны идолъяслы, кумиръяслы. Кристос эскӧмӧ коми йӧзӧс пыртігӧн языческӧй храмъяссӧ бырӧдісны, пуысь вӧчӧм идолъяссӧ сотавлісны. Кольӧм идолъяссӧ язычникъяс нуисны вӧрӧ да дзебисны сэні йӧзсянь ылӧджык. Чайтісны, мый йӧз муысь воӧм эскӧмыс ытва моз мунас. Кутшӧмкӧ кад мысти тайӧ идолъяссӧ аддзис Кедвавом вӧлӧсьтса Поромӧсь грездысь ветымын арӧса вӧралысь Павел Андреевич Вокуев. Вокуевъяс семьялӧн кыйсян угоддьӧясыс вӧліны Эшмес юлӧн Тиманса рытыввыв пӧкатын. Павел Андреевич аддзис тані пещера. Та йылысь 1926 воын “Красное знамя” газетын гижлісны: “Кедвавомса вӧлӧсьтысь вӧралысь Павел Вокуев аддзис Кедва юлӧн вож бердын Эшмес пещера. Пещералӧн кузьтаыс – вит сыв. Сэні сійӧ аддзис мужичӧйлысь да нывбабалысь пуысь вӧчӧм пертасъяс, изъяс. Тыдалӧ, тані олісны йӧз.” Сёрӧнджык Наукаяс академияысь туялысьяс вӧчисны кывкӧртӧд, мый пещерасӧ видзисны идолъяслы юрбитӧм могысь. (“Тайна идолов” А. Мурыгинлӧн статья – Молодёжь Севера, 15.11.81.) Павел Андреевич вайис ӧти идолсӧ чужан грездас. Идолъяс пӧвстысь ӧтиӧс этнограф Д. Янович нуис Сыктывкарса республиканскӧй краеведческӧй музейӧ. Тиманлысь рытыввыв пӧкатсӧ уна во туяліс археолог, история наукаяс кандидат В. Лузгин, коді кӧсйис аддзыны Эшмес пещерасӧ. Сійӧ воліс Поромӧсь грездӧ да аддзысьліс 89 арӧса П.А. Вокуевкӧд. “Павел Андреевичлӧн кывъяс серти, пещераыс вӧлі сылӧн вӧралан керкасянь 4-5 километр сайын. Керкаыс сулаліс Ва-Эшмес шорлӧн шуйга берег вылын, шорлӧн вомсянь 10 километр. Вӧралысь шуис, мый грездсянь вӧр керкаӧдзыс позьӧ воӧдчыны ӧти лунӧн. Веськыда кӧ мунны – 30 километр гӧгӧр.” (В. Лузгин). 1965 воын П.А. Вокуев кувсис. Пещера йывсьыс быттьӧ вунӧдісны... 80-ӧд воясӧ Эшмес пещера гӧгӧрыс босьтчисны пӧрӧдны вӧр. Сэсся звер-пӧткаӧн озыр пармаын заводитісны кыйсьыны вӧралысьяс – Оборона министерствоса Леспромкомбинатын уджалысьяс, ыджыд пармалысь лӧньсӧ торкысьяс. 1980-ӧд воӧ пещераӧ пыранінсӧ казялісны воинскӧй часьтса салдатъяс, кодъяс ветлӧдлісны пармаӧд. 1981-ӧд воын В. Торлопов, Индустриальнӧй институтса велӧдысь, салдатъяскӧд ӧттшӧтш пыравліс пещераӧ, фотографируйтіс пуысь вӧчӧм эмторъяссӧ. Пещералысь меститчанінсӧ опишитӧмӧн да аддзӧмторъяслӧн фотографияясӧн юӧрсӧ сійӧ ыстіс СССР-са Наукаяс академияӧ 1981 вося косму тӧлысьын. Александр Зерюнов, Уква карса исполкомлӧн вӧвлӧм веськӧдлысь, ыстіс А. Мурыгинӧс (Войвыв археологическӧй отрядса начальникӧс) пещераӧ, медым сійӧ вайис идолъяссӧ Укваӧ. Пу экспонатъяссӧ вайисны Уква карса музейӧ, но “тырвыйӧ воис” сӧмын ӧти идол, и то кытсюрӧ кульсьыштіс, киссьыштіс, вежсис рӧмыс. Во мысти котыртісны СССР-са Наукаяс академиялӧн Коми филиалса геолого-археологическӧй экспедиция, кӧні участвуйтісны А. Мурыгин да геолог Б. Гуслицер. Экспедиция дырйи муысь аддзисны лыысь вӧчӧм ньӧв йывъяс, сера эзысь подвескаяс, кӧртысь быдсяма вӧчӧмторъяс, пемӧс лыяс, мой черепъяс. Культовӧй эмторъясыс вӧчӧма бронзаысь да эзысьысь, мыйясӧс мичмӧдӧма збыльвывса да вӧвлытӧм пемӧсъясӧн, зарниалӧмӧн. Аддзӧмторъяс пӧвстын – 11-ӧд нэмся Рытыв Европаса монета да 10-ӧд нэмся асыввыв монета. А. Мурыгин “Идолопоклонники у полярного круга” статьяын гижӧ, мый идолъяссӧ “вӧчисны ниа пуысь сюрс во сайын.”. Сійӧ пасйӧ, мый “енлы эскан вӧчӧмторъяслӧн эм торъя мог. Колӧкӧ, тайӧ аслыспӧлӧс шаман-посредник ловъя йӧз да кулӧмаяс костын”. А. Мурыгин кывъяс серти, “аддзӧмторъяссӧ видлалӧм бӧрын позьӧ кывкӧртавны, мый пещераыс абу важся комияслӧн”. Сійӧ пыртӧ пещераысь эмторъяссӧ “летописнӧй Печералӧн” историяӧ. Но вермас лоны, мый комияс сэні юрбитісны идолъяслы. В. Торлопов “Тени забытых предков” статьяын гижӧ: “Коркӧ бипур бердын пукалігӧн меным висьталісны Эшмес ю дорын важся могильникъяс йылысь. Колӧкӧ, сэні миян пӧль-пӧчьясным юрбитісны Эшмесса пещералӧн идолъяслы...”. Аддзӧмторъяс пиын эм Павел Андреевич Вокуевлӧн, коми вӧралысьлӧн, “идолъяс дорӧ йӧзӧс нуӧдысьлӧн” бедьыс.

Ӧшмӧсъяс

• Атлас Республики Коми. — Москва, 2000.
• Жеребцов И.Л. Где ты живешь: Населенные пункты Республики Коми. Историко-демографический справочник. — Сыктывкар, 2000.
• История Коми с древнейших времен до конца XX века: В 2-х т. / Под общей редакцией А.Ф. Сметанина. — Сыктывкар, 2004.
• Республика Коми: Энциклопедия. — Сыктывкар, 1997—2000. — Т. 1—3.
• Республика Коми: Административно-территориальное деление на 1 августа 1992 г. Издание пятое. — Сыктывкар, 1992.
• Административно-территориальное и муниципальное устройство Республики Коми (на 1 августа 2006 г.). Издание шестое, официальное / ГУ «ТФИ РК». — Сыктывкар, 2006. — 278 с.