Нювчим (Сыктывдін район)

Нювчим (рочӧн Нювчим) – Коми Республикаса посёлок, Сыктывдін районысь Нювчим сикт овмӧдчӧминса шӧрсикт.

Нювчим Нювчим
Му:	Рочму
Статус:	посёлок
республика:	Коми республика
район:	Сыктывдін район
Медводдза казьтыштӧм:	1756 во
Инлыдпасъяс:	61°23′50″ в. п. 50°44′39″ а. к.61.397222° в. п. 50.744167° а. к. 61.397222, 50.744167
Официал кыв	коми, роч
Олысьяс	615 морт (2007)
Час кытш:	UTC+3+3
Телефон код:	+7 8 2130
Пошта индӧс:	168215
Автомобиль код:	11, 111

Ним артмӧм

Нювчим нимыс артмӧма ю ним серти (Сыктыв юлӧн веськыд вожыс) – кузьтаыс 31 километра. Ӧтияс чайтӧны, мый ю нимыс артмӧма «нюхча» саам кывйысь, «юсь» вежӧртаса. «Нюхчим» кыв сэсся вежсьӧма роч «Нювчимӧ». Мӧдъяс чайтӧны, мый манси кывйын «нюв» — «ньыв», «ньыв пу», а «чим» хант кывйын «ю». Сідзкö, ньыв пу ю.

Коми йӧз посёлоксӧ нӧшта шуӧны Нюкчим.

Фольклор

Нювчимын сура праздникӧн лоӧ Петыр лун. Та кындзи, лӧддза-номъя тӧлысь 11-ӧд лунӧ пасйывлӧмаӧсь Иван лун — заветнӧй праздник.

Фольклор тайӧ посёлокас чукӧртлісны Кыв, литература да история институтса уджалысьяс 2008 да 2011 воясын.

География

Нювчим сулалӧ Сыктывкарсянь 50 км сайын.

История

1756 воын югдінса купечьяс А. Плотников и А. Пановлы сетісны позянлун кыпöдны завод Паджгаса вӧлӧсьтӧ Нювчим да Дендель юяс ӧтлаасянінӧ. Берг-коллегиялы найӧ кöсйысисны кыпӧдны заводсӧ куим воӧн. Заводыс кӧ оз ло помалӧма, найӧс виччысис штрап.

Нювчимса завод вӧлі помалӧма 1761-ӧд воӧ. Заводсӧ кыпӧдiсны Вятка да Югдін гӧгӧрса крепостнӧй кресьтяна, кодъясӧс велӧдicны стрӧитчан уджас да ньӧбисны помещикъяслысь. Домен да мӧлӧт заводъяс кыпӧданінын и чужис Нювчим посёлок.

Коми кресьтяна отсасисны завод кыпӧдӧмын. Найӧ перйисны кӧрт шом, сотiсны из шом, уджалiсны цехын. XVIII нэмын Нювчимас заводын ставнас уджалiсны матӧ 1500 мужичӧй да 300 нывбаба. Гожӧмнас заводыс унаӧс ас дорас кыскис. Заводлӧн паськыд изэрд шӧрас сулалiс изйысь вичко, кодӧс кытшалicны джуджыд кыдзьяс да сус

1758-öд воын заводса уджалысьяс ас киӧн лӧсьӧдісны медводдза помӧд. Посёлоклöн лунвыв-асыввылын артмис пруд.

Фабрика вӧлі тыртӧм сарай кодьӧн, джоджыс муысь. Шӧрас сулаліс накӧвальня. Заводлысь уджсӧ торкисны йöзлӧн венъяс. Сідз, 1774-öд воын заводын уджалысьяс чукӧртісны Пугачёв моз неыджыд котыр да нӧйтісны увтыртӧмысь заводса веськӧдлысьясӧс, cэсся жуглісны завод кантораысь ӧшиньяссӧ. Уездса власьтъяс век жӧ бӧр лӧсьӧдісны пӧрадок.

Заводса войтырлöн удж да оласног бӧрся сюся видзӧдісны веськӧдлысьяс. Омӧльтор вӧчӧмысь тшӧкыда нӧйтлісны плетьӧн либӧ розгаавлісны, мӧдӧдлісны рекрутӧ.

1861-ӧд воын заводса кресьтяналы сетісны мездлун. Йӧзӧс кутісны медавны. Но уджонсӧ мынтісны заводӧн вӧчӧмторйӧн либӧ заводса лавкаын вузӧсӧн.

Нювчимса аньяслöн бура артмис прӧшвиӧн кысьӧм. Тӧвся рытъясӧн аньяс чукӧртчылісны ӧтилаӧ да серӧдлісны прӧшвиӧн. Прӧшви артмыліс уна, но омӧля инасис. Усть-Сысольск ставнас вӧлі тырӧма нювчимса прӧшвиӧн серӧдӧм эмторйӧн.

Верстьӧ войтыр вӧлі ёна эскысь йӧзӧн. 1770-ӧд воын завод бердын кыпӧдӧма пуысь Дмитрий вичко. А 1824-ӧд воын пу вичко пыдди стрӧитісны изйысь вӧчӧм кевман керка.

Заводыс роч ді моз сулаліс помтӧм Коми му шöрын. Матігӧгӧрас эз вӧв ни ӧти роч сикт-грезд. Том йӧз верӧс сайӧ коми нывъясӧс эз босьтлыны, а нывъяс эз ыштывлыны коми мужичӧйяс вылӧ.

1907-ӧд во заводитчигӧн заводын пансис забастовка, митинг да демонстрация. Уджалысьяс корисны содтыны удждон да юӧртісны лозунг самодержавиелы паныд.

1909-öд воын Нювчимын чужис социалист-революционер ютырлӧн ячейка. Тайӧ котырыс артмис Нювчимса вичкоса дякӧн Н. Кашинлӧн туйдӧм серти да Усть-Сысольскысь войвылö ыстӧм эсеръяс отсӧгӧн.

1993-ӧд воын Нювчимса чугун кисьтан завод вӧлі вузалӧма ас вылö уджалысьлы. Завод вочасӧн тупкысис. Уджтöг колины 100 гӧгӧр морт.

Культура

Посёлокын эм Культура керка, Лыддьысянін, Бурдöдчанін, П.И. Чисталевлöн музей-керка (тупкӧма).

1967-öд воын Нювчимын лӧсьӧдӧма йӧзкостса сьылан котыр. 1970-ӧд воын котырлы сетӧма «Йӧзкостса самодеятельнӧй коллектив» ним. Веськӧдлысьясӧн вӧліны П.И. Чисталёв, В.И. Семячков, В.А. Мартынов, А.Ф. Кустышев. Коллективö пырӧны велӧдысьяс, культураын уджалысьяс, школаын велӧдчысьяс, пенсионеръяс. Хорлӧн медшӧр туйвизьяс — йӧзкостса сьыланкыв нимӧдӧм, коми сьыланкыв дорӧ муслун да пыдди пуктӧм чужтӧм.

Хорлӧн репертуарын эмӧсь роч да коми шылад тэчысьяслӧн сьыланкывъяс, важ да ӧнія сьыланъяс. Торъя ин босьтӧны йӧзкостса сьыланкывъяс.

2006-ӧд воын Нювчимса йöзкостса котырлы сетӧма П.И. Чисталёвлысь ним.

Велöдöм

Нювчимын эм Школа, челядь видзанін.

Овмӧс

Уджалӧны Пошта юкӧн, Кусӧдчан юкӧн, Вӧр дӧзьӧританін, Вӧр пилитанін.

Тöдчана йöз

• Чисталёва Елизавета Александровна — Ленин ордена кавалер (1951), нимӧдана велӧдысь, йӧзкостса велӧдӧмын отличник
• Чисталёв Прометей Ионович (1921—1988) — коми фольклор да шылад туялысь, шылад тэчысь
• Гришин Э.А. — педагогика наукаса доктор, профессор, пасйӧма К.Д.Ушинский нима медальӧн
• Савина Нина Григорьевна — Айму вӧсна Ыджыд тыш кадӧ медводдза стахановка
• Чадоромцева Нина Маркеловна (1939 — режиссёр

Öтуввез

• Нювчим сикт овмӧдчӧминлӧн лист бок

Öшмöсъяс

• Атлас Республики Коми. – Москва, 2000.
• Жеребцов И.Л. Где ты живешь: Населенные пункты Республики Коми. Историко-демографический справочник. – Сыктывкар, 2000.
• История Коми с древнейших времен до конца XX века: В 2-х т. / Под общей редакцией А.Ф. Сметанина. – Сыктывкар, 2004.
• Республика Коми: Административно-территориальное деление на 1 августа 1992 г. Издание пятое. – Сыктывкар, 1992.
• Республика Коми: Энциклопедия. – Сыктывкар, 1997-2000. – Т. 1-3.