Тёвтя

Тёвтя (латин Tringa nebularia; рочӧн Большой улит) – истан рӧдысь вӧрса лэбач.

Ыджда да рöм

Тёвтя неуна ыджыдджык истанысь. Ыджда сертиыс позьӧ ӧткодявны гулюкӧд. Тушаыслӧн кузьтаыс овлывлӧ 37 сантиметрӧдз, сьӧктаыс 200 граммӧдз, а шеныштӧм бордйыс метр джынйысь паськыдджык. Сьӧд нырыс квайт сантиметр кузьта, йылыс вывлань крукыля. Тёвтяӧс шулывлӧны тшӧтш еджыд куликӧн, вывтырыс уналаті дзик еджыд да: мышку бӧрладорыс, бӧж ведорыс, борд улысладорыс, кынӧм горулыс. Сьыліыс да мышку водзладорыс гӧрдовруд рӧма, но быд тывгӧн сэні еджыдӧн жӧ дорӧсалӧма. Еджыд морӧсыс кузьтаногыс сьӧд чутъяса, еджыд бӧжас тӧдчӧны вомӧна пемыд визьяс. Кузь кокыс няйт турунвиж рӧма, синмыс перкаль.

Паськалöм

Тёвтяяс олӧны зэв паськыда – Шотландиясянь Камчаткаӧдз. Войвывланьын паныдасьлӧны Полярнӧй кытш бердын, Сибырын – Байкал ты гӧгӧртасын. А лунвыв вежтасыс налӧн Татарстанӧдз и сыысь водзӧ сэсся оз нин паськӧдчыны. Комиын тёвтяяс медся уна олӧны Печораса вӧръясын, поздысьӧны сідзжӧ Удора районын, Войвыв Мылва, Эжва, Сыктыв да Летка ковтысъясын.

Поздйысьöм

Тёвтя – вӧрса лэбач, мукӧд пӧлӧс куликсьыс торъялӧ сійӧн, мый пуксьывлӧ весиг пуяс вылӧ. Тулыснас лэбачьясыс локтӧны войвылӧ ода-кора тӧлысь пуксьӧм бӧрын. Овмӧдчӧны вадорса видзьяс вылын, керас местаясын, ылыс ёльяс бердын, эмӧсь кӧ на гӧгӧрын важ вӧръяс. Позсӧ лӧсьӧдӧны му вылӧ да пӧжны пуктӧны нёль кольк, найӧ кольквиж рӧмаӧсь да гырысь гӧрдовперкаль чутъясаӧсь. Пӧжсигас энь тёвтяыс позъяс пукалӧ кык вежонысь дырджык. Пияныслӧн колькйысь петӧм бӧрын дӧзьӧритӧны найӧс гознан лэбачыс. Йылӧмыслӧн борд йылӧ кыпӧдчӧм мысти, пырджык сора тӧлысь мӧд джынйын, тёвтяяс став котырнас вӧрысь лэбзьӧны юяс дорӧ.

Оласног да сёян

Ассьыныс кынӧмпӧтсӧ тёвтяяс перйӧны юӧд келалӧмӧн – кокалӧны небыд гагъясӧс, номыръясӧс, лёльӧясӧс. А косінысь сёянсӧ перъялӧны му пытшкӧ кузь нырнысӧ пыдӧ сюйлӧмӧн.

Лунвыв муясӧ лэбзян кадыс тёвтяяслӧн моз тӧлысь шӧрсянь да кӧч тӧлысь шӧрӧдз. Тӧвсӧ коллялӧны найӧ Шӧрмудор саридз бердын да Африкаын.

Рöдвуж кыв вылын

Коми Республикалӧн лунвыв сиктъясын шуӧны човчаӧн либӧ чолчаӧн. Кыв туялысьяс чайтӧны, мый татшӧм и вӧлӧма важся нимыс, а «тёвтяыс» артмӧма «човча» пыддиыс, тыдалӧ, сы вӧсна, мый «тёв-тёв-тёв» шыясӧн чуксасьӧ лэбачыс. Перымса комияс ӧні оз вӧдитчыны татшӧм нимнас, но налӧн сёрниын сійӧ коркӧ вӧлӧма жӧ. Та йылысь висьталӧ войдӧр нэмся Николай Роговлӧн кывкудйын вайӧдӧм човча «кулик-прибрежник» ним. Удмурт кывйын татчӧ лӧсялӧ чулчо кыв, кодӧн сэні шуӧны сідзжӧ кулик сикас лэбачӧс. Лӧсялана рӧдвуж лэбач нимъяс нӧшта эмӧсь финнъяслӧн, мансилӧн да саамъяслӧн кывворын. Гӧгӧрвоана, мый тайӧ важысь-важ кывъяссӧ лӧсьӧдлӧмаӧсь уна дас сюрс вояс сайын ӧтувъя финн-йӧгра кадӧ на.

Öшмöс

Ракин А.Н. Тёвтя // Би кинь, 2013. – 2 №.