Шыр варыш

Шыр варыш (латин Circus cyaneus; рочӧн лунь полевой) — варыш котырысь лэбач.

Паськалöм

Шыр куталысь варыш — варыш котырö пырысь лэбач, кодӧс рочьяс шуöны луньясöн; öтувтö квайт сикас лэбачöс: юсьпöлян лунь, ыбвыв лунь, видзвыв лунь, степса лунь да пегана пунь. Олöны-вылöны лунь варышъяс Му сяр пасьтала, сöмын Арктикаын да Антарктикаын оз паныдасьлыны.

Коми муын поздысьö да быдтысьö сöмын öти сикас лэбач — шыр куталысь варыш (рочöн: лунь полевой).

Ыджда да рöм

Ыджда сертиыс тайö шöрпöлöс варыш. Сьöктаыс овлывлö 600 граммöдз, а тушаыслöн кузьтаыс метр джынйöдз. Мукöд варышысь торъялö чужöм гöгыльнас, кодi сюзьяслöн моз паськыд ота да, синъясыс видзöдöны оз öтарö-мöдарö, а веськыда водзö. Айыслöн туша вылысыс пöим рöма, а улысладорыс еджыд. Борд помъясыс сьöдöсь. Энь варышыс вылiсяньыс гöрдовруд, вывтыр улысладорыс сэтшöм жö, но кольквиж вевъя. Бордйыс гырысь гöрдов чутъяса. Гознан лэбачыслöн кокыс да синмыс кольквиж, гыжъясыс сьöд рöмаöсь, нырныс сьöд жö, но лöзов рöмсера.

Поздйысьöм да оласног

Шыр куталысь варыш — эрдаинъяс радейтысь лэбач, паныдасьлывлö весиг тундралöн лунвыв юкöнъясас. Лунтыръясöн кыйсьö-шлывъялö тайö варышыс. Лэбалö дзик му бердтiыс. Оз кö слöймы кватитны кыйдöссö лэбигас, вöтлысьö сы бöрся му вывтi котралöмöн. Куталö ыб выв да му шыръясöс, дзодзувъясöс, гырысь гагъясöс. Уськöдчывлö посни лэбачьяс вылö, чöсмасьлывлö кай колькъясöн да кайпиянöн.

Тайӧ волысь-мунлысь тылаборда. Петкöдчö Комиын ода-кора тӧлысь пуксигöн. Позсö лöсьöдöны му вылö, джуджыд турунаинö либö няня ыбъяс вылö. Тэчöны сiйöс турунысь да посньыдик пу увъясысь. Ыджыд лэбачыдлы и позйыд ыджыд колö — метр джын пасьта сiйö да 30 сантиметр судта. Пöжны пуктöны нёль-ö-вит кольк. Пöжсигас позъяс пукалö сöмын энь лэбачыс тӧлысь чöж. Сёянсö ваялö да вердö сiйöс ай пöлыс. Быдтысигас шыр куталысь варышъяс позсö видзöны зэв сöстöма, кадысь кадö весалöны чукöрмöм куйöдсö да сёян колясъяссö. Пияныслöн чужöм бöрын мамыс вель дыр на оз петавлы позсьыс, шонтö найöс. А посньыд йылöмыслöн ёнмыштöм бöрын сiйö тшöтш лэбзьывлö кыйсьыны. Квайт вежон мысти варышпиян петöны асшöр олöмö.

Эновтöны чужанiнсö шыр куталысь варышъяс кöч тöлысьлöн мöд джынйын. Тöвйöны найö Европалöн да Азиялöн лунвыв муясын, а сiдзжö Африка Войвылын.

Сёян

Тайö лэбачьясыс бырöдöны быдсяма шыръяссö, лёк вöчысь гагъяссö, вайöны уна буртор вöр-валы да му вöдитысьяслы.

Рöдвуж кыв вылын

Шыр куталысь варыш нимыслöн пытшкöсса вежöртасыс ясыд, сы серти кокньыда позьö гöгöрвоны, мыйöн пöткöдчö тайö лэбачыс. Перымса комилöн ас нимыс абу, найö вöдитчöны рочьяслысь босьтöм лунь кывйöн. Удмуртъяс ногöн — шордзиськись душес, пурись душес, шыр кучыран, кодъяс гöгöрвоöдсьöны тадзи: «шлывгысь варыш», «руд либö дзор варыш», «шыр варыш».

Ӧшмӧсъяс

Ракин А.Н. Шыр куталысь варыш // Би кинь, 2013. — 8 №.
Позвоночные животные России: Полевой лунь (рочӧн)