Карелъяс

Карелъяс (кар. karjalaižet) — финн-йӧгра войтыр. Олӧ Карелияын, Ленинград да Твер обласьтъясын, Суоми асыввылын. Сёрнитӧны карел кывйӧн. Гижӧдыс латиница подулын.

Карелъяс
Дӧрапас
Лыд:	88 850
Оланінъяс:	Карелия
Кыв:	карел
Эскӧм:	православие, лютеран эскӧм
Ӧти рӧдвужысь лоӧм войтыръяс:	Финъяс, Водь, Вепсъяс, Эстъяс, Ижора, Инкери финъяс

Ас ним да войтыр юкӧнъяс

Карелъяслӧн, кыдзи торъя войтырлӧн, артманногыс помӧдзыс абу на туялӧма. Чайтӧны, мый карелъяс артмисны вужвойтыр подулын, кодъяс олісны ӧнія Карелия лунвылын да Суоми асыв-лунвылын, кысянь сэсся вуджисны овны Еджыд саридзлань да Онега ты сайӧ. Ӧні карелъяс чужисны корелъяслӧн весь да лопь войтыркӧд ӧтувтчӧмӧн, кодъясӧс вӧлі зырӧма-нырӧма. Карелъяс босьтісны насянь кыв да культура аслыспӧлӧслунъяс.

Карелъяс кындзи карел этносын торйӧдӧны татшӧм субэтносъяс: «ливвикъяс» (кар. liygilaizet) да «людикъяс» (кар. lyydilaizet), кодъяс торйъялӧны ёнджыкасӧ сёрниӧн. Ливвикъяс ёнджыкасӧ олӧны Карелияса Олонечын, людикъяс — Карелияса Онега ты бердын. Тверса карелъяс (кар. tiverin karielaizet) сідзжӧ торъялӧны сёрни да традиция серти. Мукӧд туялысьыс шуӧны найӧс торъя субэтносӧн.

Карел войтыр пытшкысь сідзжӧ петкӧдӧны лаппи либӧ лаппалайзет субэтнос (сегозерских карел), кодъяс олӧны Сегозеро гӧгӧр. Найӧ пӧ артмӧмны лопар родысь, кодъясӧс ассимилируйтісны карелъяс, но аснимсӧ кольӧмны. Кыв да культура серти лаппияс этша торъялӧны карелъясысь. Карелъяслӧн мӧд котыр, кодъяс асьнысӧ шуӧны лаппиясӧн жӧ, олӧны Саймен тылӧн лунвыв берегын, Суомиса Лаппее уездын, Лаппеенранта кар гӧгӧртасын. Рытыввывса карелъяс (карел-финъяс) пырисны финъяс лыдӧ.

Людикъяс йылысь медводдзаысь казьтылӧ Баварияысь тӧдтӧм гижысь IX нэмлӧн медводдза джынъяс: олӧны пӧ «лиуди» либӧ «люди» племя (лат. liudi). Сёрӧнджык карел-людикъяс («лууд-аана» ним улын) йылысь юӧртӧ Ахмед ибн Фадлан ас небӧгас, кӧні гижис Волга ю кузя 921—922 воясӧ ветлӧм йылысь.

Лыд

2010-ӧд вося Йӧзӧс пасъялӧм серти, Рочмуын олӧма 60 815 карел: Карелияын — 45 570 (74,9 %), Твер обласьтын — 7394, Петыркарын — 1396, Мурманск обласьтын — 1376, Ленинград обласьтын — 1345, Москваын — 385, Вылькар обласьтын — 183.

Суомиын карел лыдсӧ абу артыштӧма, но чайтӧны, мый 25 сюрс гӧгӧр морт гӧгӧрвоӧ карел кыв, а 5 сюрс морт сёрнитӧ.

Мукӧд канмуын олӧны жӧ карелъяс: Украинаын — 1522 морт, Казахстанын — 753, Беларусьын — 524, Эстонияын — 430, Латвияын — 416.