Кулӧмдінса школа
Кулӧмдінса школа — Коми Республикаса Кулӧмдін сиктса школа, коді панӧ ассьыс историясӧ 1843 восянь.
История
вежныXIX нэм
вежны- Россияса император Н.П. Романовлӧн Шуӧм серти Вӧлӧгда губернияса ӧткымын сиктын 1843 воын вӧлі медводдзаысь восьтӧмаӧсь приходса училищеяс. На лыдын вӧлі и Кулӧмдін. Сійӧ воссис Петыр-Павел вичко бердын, сылӧн сьӧм вылӧ, поп Алексей Стефанович Моторин керкаын, коді и лоис медводдза веськӧдлысьӧн (наставникӧн). Сылы отсасисны попаддя Александра Григорьевна и дякӧн М.А. Тюрнин.
- Ёнджыкасӧ велӧдчисны зонъяс. Священник эз кӧ вӧв паныд, тшӧтш вермисны велӧдчыны нывъяс. Тані велӧдісны лыддьысьны, артасьны, сьывны молитваяс, «Закон божий». Велӧдісны уджысь кольӧм кадӧ, кӧч тӧлысь 1-ӧд лунсянь ода-кора тӧлысь 1-ӧд лунӧдз. Челядь велӧдчисны лёка. Найӧ ӧдва кужисны гижны ним-овсӧ, лыддьыны кокни гижӧд. Сёрӧнджык кутісны велӧдчыны мӧд керкаын.
- 1864 воын Россияын вӧлі нуӧдӧма земскӧй реформа. Регыдъя кадӧн приходса училищеяс кутісны вуджӧдны земстволӧн тшӧт вылӧ да шуны начальнӧй народнӧй училищеӧн. Кулӧмдінын татшӧм училище вӧлі восьтӧма 1872 воын бура лӧсьӧдӧм керкаын. Велӧдчанін Положение серти, училище вермис лоны ӧти класса, кӧні велӧдісны 3-4 во, либӧ кык класса, кӧні велӧдісны 6 во.
- 1874—1875 велӧдчан воясын Кулӧмдінса школаын велӧдчис 20 зон да 2 ныв; 1888 воын — 65 зон да 9 ныв. Тані велӧдчисны Кулӧмдінысь да матігӧгӧрса грездъясысь челядь: Носимысь, Кужйысь, Донысь, Джеджимысь. 1875 восянь велӧдысьӧн уджалӧ Василий Иванович Попов. «Закон божий» велӧдӧ священник Василий Дмитриевич Садоков, а 1879 восянь Николай Доброумов.
- Училищӧлысь уджсӧ видлалӧм бӧрын 1888 вося отчётас вӧлі гижӧма: «дети отличаются благонравием, посещают храмы, где участвуют в пении и чтении… Но многие пропускают уроки по причине бедности. У большинства обучающихся нет достаточно приличной и теплой одежды и обуви, беспроходны пути сообщения».
- 1890 — училищӧлы сетӧма 656 шайт: на пиысь велӧдысьлы — 300, велӧдысьлӧн отсасьысьлы — 120, «Закон Божий» велӧдысьлы — 60, школалы керка кӧртымалӧмысь — 100, велӧдысьлы керка кӧртымалӧмысь — 36, стӧрӧжлы — 40.
- 1896 — училищӧ бердын воссьӧ публичнӧй библиотека верстьӧ войтырлы. Предметъяс велӧдӧ Мария Смелкова.
XX нэм
вежны- 1900—1901 — Велӧдысьӧн уджалӧ Анна Лыткина, сылы отсасьӧ Николай Соснин. Велӧдӧны рочӧн, мый сьӧктӧдӧ коми челядьлысь олӧмсӧ. Велӧдчӧмысь сьӧм эз босьтны, небӧгъяс вӧлі воӧны Усть-Сысольскысь. Коми велӧдчан небӧгъяс эз вӧвны.
- 1909 — Кулӧмдінса земскӧй школалӧн вӧлі кык керка: ӧтиыс — тайӧ «виж» школа (Петыр-Павел вичко дорын), мӧдыс — Тренясиктын Вась Матвей керкаын, кытчӧ мӧд велӧдысьӧн вӧлі индӧма Агния Александровна Попова. Кыкнан керканас веськӧдліс Ия Африкановна Каплина.
- 1910 — сиктлӧн Катыдпомын Иван Николаевич Попов керкаын воссис мӧд начальнӧй народнӧй училище. Сёрӧнджык сійӧс вуджӧдісны Дмитрий Иванович Ракинлӧн керкаӧ. Кыкнан училищӧас велӧдісны ӧткодь уджтас серти.
- 1913 — школаын велӧдчис 170 морт. Медводдза училищӧӧн веськӧдліс Константин Николаевич Микушев (уджаліс 1910—1916 воясӧ). Сыкӧд уджалісны прогимназия помалысь Анна Петровна Осипова да епархиаса нывбаба училищӧ помалысь Зинаида Андреевна Старцева. «Закон божий» велӧдіс священник Иван Николаевич Попов, гимнастика – вӧвлӧм унтер-офицер Иван Егорович Чаланов. Мукӧд предмет нуӧдісны нывбаба прогимназия помалысь Мария Ивановна Распутина да гимназия помалысь Елизавета Ивановна Попова (сэсся — Кремская), кодъяслӧн вӧліны велӧдысьяслӧн эскӧданпасъяс.
- 1914, вӧльгым тӧлысь 30 лун — Кулӧмдін сиктын кыпыда восьтісны Вылыс начальнӧй училищӧ. Балконъяса кык судта керка вӧлі кыпӧдӧма Эжва ю берегын торъя мога бала серти казна тшӧт весьтӧ. Кулӧмдінса олысьяс асьныс дасьтісны керъяссӧ да кыпӧдісны керкасӧ. Тані содтӧд тӧдӧмлун босьтісны начальнӧй земскӧй училищӧ помалысьяс. Велӧдчисны 4 во 10-13 арӧса челядь. Велӧдан уджтасын вӧліны татшӧм предметъяс: Закон божий, роч кыв да роч словесносьт, арифметика да алгебралӧн подувъяс, геометрия, география, Россиялӧн история, естествоведение да физика, серпасалӧм да черчение, сьылӧм да гимнастика. Нывъяслӧн вӧлі вурсьӧм-кысьӧм. Медводдза классӧ босьтісны 30 велӧдчысьӧс матысса вӧлӧсьтъясысь: Дереваннӧй, Дон, Куж, Кулӧмдін, Немдін, Нёбдін, Пезмӧг, Руч да мукӧд. Вылыс начальнӧй училищӧ удитісны помавны сӧмын ӧтчыд 1918 вося тулысын 17 морт (мукӧдыс эз вермыны помавны). Веськӧдлысь велӧдысьӧн вӧлі Н.С. Замышляев. «Закон божий» нуӧдіс И.Н. Попов. 1915-1916 воясӧ велӧдісны А.В. Мезенцев да М.В. Полякова. 1917 воын предметъяс нуӧдісны А.Н. Наместников, Н.С. Попова, коді помаліс Вӧлӧгдаса нывбаба гимназия. Сьывны велӧдіс вичкоса дьякӧн А.Е. Попов, коді помавліс Усть-Сысольскса духовнӧй училищӧ.
- 1918 — Вылыс начальнӧй училищӧ пыдди лои II тшупӧда сӧветскӧй школа, земскӧй начальнӧй народнӧй училищӧ пыдди — I тшупӧда школа. Тайӧ сьӧкыд вежсьӧмъяс дырйиыс унатор вӧлі оз тырмы. Абу велӧдчан небӧгъяс, гижасянтор, гумаг, чернила вӧчисны саысь, а урокъяс дасьтісны сартаса биӧн.
- 1924 — школаын воссис пионеръяслӧн котыр. Ичӧт классъяс велӧдчисны кресьтянинъяслӧн керкаясын: Вась Матвей дорын Тренясиктын, Савва Иван Митрей дорын Катыдпомын, Илля Микул керкаын Нярсиктын.
- 1920-ӧд вояс помын Нярсиктын вӧлі кыпӧдӧма кык судтаа образцовӧй начальнӧй школа. Уджаліс и «виж» школа. Ыджыд классъяс велӧдчисны кык судта школаын, коді сулаліс Эжва берегын. Босьтчисны велӧдны коми кыв да литература. Велӧдысьясӧн уджалісны Василий Езикелевич Порошкин, Анастасия Ивановна Кипрушева, Елизавета Ивановна Кремская, Степан Васильевич Попов, Борис Константинович Упадышев, Анна Александровна Чеусова, Павел Александрович Полещиков да мукӧд. 1928-30 воясӧ школаӧн веськӧдліс М.А. Выборов.
- 1930, кӧч тӧлысь 1 лун — колхозъяс артмӧдӧмкӧд йитӧдын школа кутіс шусьыны ШКМ (рочӧн: Школа колхозной молодёжи). Велӧдісны: математика, физика, химия, естествознание, роч кыв да литература, коми кыв да литература, обществоведение, экономическӧй география, история, немеч кыв, агрономия, физкультура. Велӧдчысьясӧс вӧлі юкӧма абу класс, а котыръяс вылӧ, кодъясӧн веськӧдлісны велӧдысь-групповодъяс.
- 1930 — став челядьсӧ быть кутісны велӧдны ичӧт классъясын. Эз кут тырмыны велӧдан жыръяс. Та вӧсна 1-4 классъяс велӧдчисны асшӧр керкаясын: Охапкинлӧн «Вятскӧй» керкаын, Сандро Вась Иван да Сандро Егор Кипрушевъяслӧн керкаясын.
- 1932, косму тӧлысь — Дон сиктысь локтіс естествознание велӧдысь Тимушева Наталья Семёновна, кодӧс кутісны ёна пыдди пуктыны да вылӧ донъявны.
- 1933 воӧдз — школаса став шуӧмсӧ да документъяссӧ вӧлі гижӧны рочӧн. Тӧвшӧр тӧлысьсянь кутісны гижны комиӧн, а вӧльгым тӧлысьсянь латина шыпасъясӧн. Тадзи вӧлі 1934 вося сора тӧлысьӧдз.
- 1934 — Кулӧмдінӧ бӧр воис велӧдны Попова Агния Александровна, кодлӧн 1951 во кежлӧ ӧтувъя педагогическӧй стажыс артавсис 39 во, на пиысь 20 уджаліс Кулӧмдінын. 1940 воын сійӧ лои Коми АССР-са школаясын нимӧдана велӧдысьӧн.
- 1937 – Кулӧмдінса школалы вӧлі сетӧма нималана роч гижысь Александр Пушкинлысь нимсӧ.[1] Коми АССР-са Исполкомлӧн Президиум заседание вылын, коді вӧлі 1937 вося тӧвшӧр тӧлысь 17 лунӧ, индӧма мероприятиеяс, кодъясӧс нуӧдӧны Александр Пушкинлӧн 100 вося кулӧмкӧд йитӧдын. Коймӧд пунктас гижӧма: «Удовлетворить ходатайство Усть-Куломского районного исполнительного комитета о наименовании Усть-Куломской средней школы именем А. Пушкина». Та кадӧ жӧ газетъяс гижӧны, мый Сыктывкарын восьтӧма А. Пушкин нима культура керка, кыпӧдӧны А. Пушкин нима школа, а Кулӧмдінса шӧр школа кутас новлыны сылысь нимсӧ.
- 1940, ода-кора тӧлысь — Коми АССР историяын медводдзаысь 17 медбур велӧдысьлы вӧлі сетӧма орден да медальяс. Н.С. Тимушевалы вичмис Ленин орден. Сёрӧнджык тайӧ орденсӧ сетісны Е.И. Кремскаялы (1889—1964) да К.В. Тарабукиналы. Мужичӧй-велӧдысьясӧс кутісны мӧдӧдавны служитны РККА-ӧ (Рабоче-крестьянская Красная армия).
- 1940 — 8-10 классъясын велӧдчӧмысь кутісны босьтны сьӧм.
- 1941—1945 — Айму вӧсна Ыджыд тыш кадӧ унаӧн шыбитісны велӧдчӧм, кутісны велӧдчыны лёкджыка. Мужичӧй-велӧдысьяс Г.И. Попов, П.И. Ермолин, И.П. Потапов, А.С. Сахаров, И.И. Кузнецов да И.С. Черненко мунісны фронт вылӧ да усисны. Тышкасян кадӧ велӧдысьяс да велӧдчысьяс уджалісны фермаын, турун пуктісны, нянь вундісны, чукӧртісны шоныд кӧлуй, кыисны носкияс, кепысьяс да мӧдӧдалісны фронтӧ. Фронт вылысь воисны И.А. Сладкоштиев, И.М. Турышев, А.И. Липин да водзӧ велӧдісны челядьӧс. «Айму вӧсна Ыджыд тыш кадӧ бур уджысь» медаль сетісны А.М. Кипрушевалы, А.С. Журавлёвалы, А.И. Напалковалы, О.Г. Елькиналы да мукӧдлы.
- 1951 — кыпӧдісны кык судта пу школа аэропорт туй вылын (XXI нэмын тайӧ керкаыс вӧлі резьӧдӧма). Архив материал тӧдтӧмлун вӧсна пасйисны Кулӧмдінса школалысь 100 вося тшупӧда пас.
- 1966 — школаясын кутісны ставнысӧ велӧдны 10 во чӧж.
- 1984 — Кулӧмдінын помалісны куим судтаа кирпич школа вӧчӧм, кӧні вермис ӧтпырйӧ велӧдчыны 1176 морт. Ковтӧмлун вӧсна тупкысисны «виж» да Вадор школаяс. Ёна бурмисны велӧдан условиеяс.
- 1993, кӧч тӧлысь 1 лун — 150-ысь триньӧбтіс школаса жыннян. Школаын велӧдчис 1034 морт, 46 класс-комплект (на пиын 22 — ичӧт классъяс), 15 бура дасьтан кабинет, 2 спортзал, теплица, класс-гараж, библиотека, вӧчасянінъяс.
XXI нэм
вежны- Школа бердӧ кыпӧдӧма начальнӧй школалы торъя керка.
- 2017-ӧд воын Кулӧмдінса шӧр школа пырӧма Рочмуса 300 медбур сиктса школаяс лыдӧ.
Школа нимӧдысьяс
вежныКулӧмдінса школаясын велӧдысьяслысь уджсӧ вылӧ донъявлісны РСФСР-ын да Коми Республикаын [2]
- Тимушева Текуса Васильевна (1984)
- Напалкова Апполинария Ивановна (1962)
- Кремская Елизавета Ивановна (1940)
- Тимушева Наталья Семёновна (1940)
- Кузиванова Екатерина Александровна (1959)
- Удоратина Серафима Афанасьевна (1960)
- Киричук Екатерина Дмитриевна (1963)
- Попова Агния Александровна (1964)
- Попова Роза Валентиновна (1965)
- Лобанова Екатерина Васильевна (1983)
- Нефёдова Нина Алексеевна (1983)
- Торлопова Анна Александровна (1985)
Коми Республикаса нимӧдана уджалысь:
вежны- Попова Валентина Михайловна (2002)
Школаса почётнӧй уджалысьяс:
вежны- Костина Галина Ивановна
- Нестерова Эльвира Дмитриевна
- Ульянова Наталья Дмитриевна
- Нестерова Нина Кимовна
СССР-ын просвещениеса отличник
вежны- Сладкоштиева Антонина Васильевна (1982)
РСФСР-ын народнӧй просвещениеса отличникъяс:
вежны- Попов Василий Николаевич (1958)
- Сладкоштиева Антонина Васильевна (1958)
- Попова Роза Валентиновна (1961)
- Охапкина Изида Пантелеймоновна (1967)
- Липина Мария Петровна (1969)
- Елькина Ольга Гавриловна (1976)
- Чувьюрова Нина Ивановна (1976)
- Нефёдова Нина Алексеевна (1978)
- Липина Клавдия Георгиевна (1978)
- Тимушева Текуса Васильевна (1981)
- Торлопова Анна Александровна (1981)
- Попова Галина Ивановна (1982)
- Буракова Дина Петровна (1986)
- Попова Валентина Михайловна (1986)
- Короткова Ирина Степановна (1988)
- Торопова Нина Афанасьевна (1989)
- Сметанина Людмила Николаевна (1989)
Россияса народнӧй велӧдӧмын отличникъяс:
вежны- Шмакова Валентина Васильевна (1990)
- Афанасьева Эвелина Петровна (1992)
- Липина Александра Ивановна (1992)
- Игнатова Любовь Александровна (1994)
- Карманова Галина Ивановна (1994)
- Пименова Альбина Александровна (1994)
Ленин орден:
вежны- Тимушева Наталья Семеновна (1939)
- Кремская Елизавета Ивановна (1949)
- Тарабукина Клавдия Васильевна (1951)