Чеусов Алексей Александрович
| Чеусов Алексей Александрович | |
| Чужан лун: |
1882-ӧд вося йирым тӧлысь 15-ӧд лун или 1882[1] |
|---|---|
| Чужанін: |
|
| Кулан кад: |
1940-ӧд вося сора тӧлысь 23-ӧд лун |
| Куланін: | |
| Канму: |
|
| Мыйся уджыс: | |
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Чеусов Алексей Александрович (Гӧрд Ӧльӧш; 1882—1940) — коми гижысь, критик, асму тӧдмалысь, общественник.
Олан туй
вежныГабӧ Педӧр Ӧльӧксан Пи Ӧльӧксей Нима Гӧрд Ӧльӧш, кыдзи асьсӧ шуліс А.А. Чеусов, чужис 1882 вося йирым тӧлысь (3)15-ӧд лунӧ Вӧлӧгда губерняысь Усть-Сысольск уездса Выльгорт сиктын (ӧні — Сыктывдін районса Выльгорт).
Велӧдчис Выльгортса да Усть-Сысольскса училишӧясын, Тотьмаса велӧдысьяслӧн семинариаын 1898—1901, но эз помав. 1917 воӧдз уджаліс школаясын велӧдысьӧн да мукӧд должносьтын.
1899—1900 воясӧ Алексей Чеусов пырӧдчис общественнӧй уджӧ, кутіс йитӧдъяс политссыльнӧйяскӧд, мый вӧсна сы бӧрся кыйӧдчис полициа. Медводдза роч революциа дырйи разӧдіс листовкаяс, сёрнитіс митингъяс вылын Югдінын, Тотьмаын, Кардорын. 1917 воын зілис «Общество обновления местной жизни» Усть-Сысольскса котырын. Тайӧ котырыс кӧсйис нуӧдны Рочмуын демократическӧй вежсьӧмъяс. 1918 вося рака тӧлысьын сійӧс бӧрйисны уездса Сӧветъяслӧн исполкомӧ пырысьӧн. 1918 вося лӧддза-номъя тӧлысьсянь йирым тӧлысьӧдз А.А. Чеусов вӧлі пырӧ сідзжӧ шуйгавыв эсеръяслӧн ютырӧ.[2]
1918—1926 воясӧ А.А. Чеусов уджаліс уездса да губерняса органъясын, Йӧзкостса велӧдан институтын велӧдысьӧн, ВЦИК бердса Войвыв комитетын.
1922—1930-ӧд воясӧ вӧлі пырӧ Коми му туялан котырӧ да сылӧн веськӧдлан органъясӧ. Кутіс йитӧд зырянизация комиссиакӧд.
А.А. Чеусовӧс кыкысь арестуйтлісны да пуксьӧдлісны. 1933 воын сійӧс мыждісны кыдзи «буржуазнӧй националистӧс», пукаліс Казахстанын. 1938 воӧ Чеусовӧс мӧдысь кутісны да пуксьӧдісны кыдзи «контрреволюционерӧс», «буржуазнӧй националистӧс да финскӧй фашистъяслысь агентӧс». Мыжтӧг мыждісны. Куліс Пезмӧгса лагерын 1940 вося сора тӧлысь 23 лунӧ. Реабилитируйтісны сӧмын 1967 воын.
Гижан удж
вежны1899 восянь босьтчис гижан уджӧ. Йӧзӧдіс кывбуръяс комиӧн и рочӧн.
1903 воын А.В. Гудков-Беляковлӧн Вӧлӧгдаса типографиаын йӧзӧдіс «Стихотворения зырянина» неыджыд небӧг. Гижӧдъясыс петавлісны сідзжӧ «Трудовая кооперация» журналын (1923), «Гора омра» чукӧрын (1924).
1918 восянь йӧзӧдіс статьяяс экономика, литература, кыв да чужан му йылысь «Известия» да «Советская мысль» газетъясын, «Коми му» да «Парма ёль» журналъясын.
Кыдзи критик гижліс Георгий Лыткин, Афанасий Маегов (Варыш), Нёбдінса Виттор да мукӧд культура уджалысьяс йылысь литературно-критическӧй статьяяс.
Сылӧн некымын удж сиӧма Коми мулӧн историялы. Лӧсьӧдіс «История коми народа» удж, мый коли йӧзӧдтӧмӧн.
Небӧгъяс
вежны- Стихотворения зырянина. — Вӧлӧгда, 1903.
- К зыряноведению // Этнограическое обозрение. 1904. — № 2.
- История коми народа (Введение в 1-ю часть). — Усть-Сысольск, 1927.
Ӧшмӧсъяс
вежны- Чеусов Алексей Александрович
- Коми Республикаса национальнӧй библиотека
- Жеребцов И.Л. Чеусов Алексей Александрович // Республика Коми: энциклопедия: в 3-х т. — Сыктывкар: Коми книжное издательство, 2000. — Т. 3. — С. 285.